Sahalin’den bir DVD aldýðýmý söylemiþtim. Adý ‘Turyetski Gambit’. Türkçe’ye ‘Türk Oyunu’ olarak çevrilebilir. Gambit satrançta bir oyunun adý. Çok iyi satranç bilmediðim için ne olduðunu söyleyemeyeceðim. Film içinde Plevne savaþýnýn da bulunduðu, Ruslarýn Ýstanbul önlerine kadar geldikleri 1877-1878 Osmanlý-Rus savaþýný birkaç kahraman çerçevesinde anlatýyor.

Filmi ikinci bir ‘Geceyarýsý Ekspresi’ olarak nitelersem pek büyük bir yanlýþ yapmýþ sayýlmam. Türkler yol kesen, her fýrsatta kalleþlik yapan, arkadan vuran, kadýnlara tecavüz eden baþýbozuk adamlar. Baþýbozuk kelimesi Rusça filmde Türkçe olarak kullanýlýyor. Filmdeki baþýbozuklardan biri eðerine kesik bir baþ baðlamýþ, biri öldürdüðü adamlarýn kulaklarýný kesip, ipe geçirip boynuna asmýþ, kulak koleksiyonu yapýyor. (Ne yazýk ki sonuncusu Þu 'ÇýlgýnTürkler' kitabýndan öðrendiðime göre gerçek. Akýncý geleneði diyor kitp bunun için) Bir Türk Ruslarýn arasýna casus olarak giriyor ve akla gelecek her türlü kötülüðü yapýyor. O yýllarda düþmandýk, evet ama bu yýllarda çevrilen bir filmde izleyiciye biraz farklý bir etki verilmesini beklerdim. Çünkü Ruslarla 91 yýldýr savaþmýyoruz ve belli bir anlaþmazlýðýmýz da yok. Hasým olabiliriz ama biz kalleþ hasým deðiliz. Böyle tanýtýlmak hiç hoþuma gitmedi.

Bizi kalleþ olarak tanýtan filmciler, film için Türkiye’ye gelmiþler ve bazý sahneleri Ýstanbul’da çekmiþler. Bir de bir kandil gecesinde camide okunan dualardan alýnan Türkçe bir metin var. Ýmam konuþurken içinde “Aziz Cumhuriyetimizin…” sözü geçiyor. Yani dua yeni okunmuþ ve film için bir camiden hýrsýzlýk yapmýþlar. Diðer bölümlerde Geceyarýsý Ekspresinde olduðu gibi yine Ermeni, Rum þiveli adamlar Türkçe konuþuyorlar. Yazýk, üzüldüm.

Bir de filmin baþlarýnda Türkiye’ye sýk sýk gelip konserler veren Bosna’lý Boþnak Goran Bregoviç’in Ederlezi’si (Hýdýrellez) çalýyor. Bu müzik zaten yine Bosna’lý Emir Kustarica’nýn Çingeneler filminde kullanýlmýþtý. Ne alâka anlayamadým.

Bu filmin olumsuz etkisini dengeleyebilmek için ‘Plevne Meydan Muhaberesi’ni okudum. Yazarý Alman asýllý bir Ýngiliz, Yüzbaþý Von Herbert. Bu adam macera tutkusuyla genç yaþta ülkesini býrakýp Ýstanbul’a gelmiþ, Osmanlý ordusunda eðitim görmüþ ve görev almýþ. Plevne savaþýna katýlmýþ, yaralar almýþ ama ölmemiþ. Türklere bölük komutanlýðý yapmýþ. Ýlginçtir, o zamanlar Avrupa’dan pek çok kiþi gelip Osmanlý ordusunda görev yapmýþlar. Ýmparatorluðun tam ‘hasta adam’ zamanlarý. Birçoðu savaþta ölmüþ.

Plevne, þimdiki Bulgaristan-Romanya sýnýrýnda fazla büyük olmayan bir kent. Fakat bölge stratejisi bakýmýndan çok önemli bir konumda. Öyle ki buradaki yenilgiden sonra Osmanlý Ýmparatorluðu hem Avrupa defterini kapýyor hem de çöküþte son sürece giriyor. Ankara’nýn önemli semtlerinden birine adýný vermiþ olan Gazi Osman Paþa, burada kendisinden kat kat üstün Rus ve Romen ordusunun önünde aylarca direniyor, baþarýlar kazanýyor. Baþlýca dört savaþ oluyor. Türkler üçünü kazanýp sonuncusunu kaybediyor. Sürekli savunma durumunda ve az sayýda olduklarý için bir kez yenilmek yetiyor.

Rakamlar orada nasýl bir mücadele verildiðini ortaya koyuyor. Kitaptan öðrendiðime göre Rus Batý ordusu olarak isimlendirilen ordunun toplam kuvveti, 1877 Aralýk ayýnda yani savaþ bittiðinde 204 tabur, 154 süvari bölüðü, 694 top, yani 190 000 kiþi idi. Ayrýca Plevne’yi kuþatan 132 tabur, 66 süvari bölüðü, 482 top, yani 130 000 daha Rus askeri vardý. Ayrýca Romen ordusu vardý. Peki Osmanlý ordusu ne kadardý? Bütün savaþ boyunca alabildiði takviyelerle en güçlü zamanýnda 84 piyade taburu, 25 süvari bölüðü, 12 Çerkez bölüðü, 3 istihkâm bölüðü, 1 tabur gönüllü piyade, bir bölük gönüllü süvari, 96 top, yani 48 000 kiþi. Yaklaþýk olarak 6 Rus’a karþýlýk 1 Osmanlý askeri. Buna raðmen Osmanlýlarý Ruslar deðil, açlýk, hastalýk, yokluk yenmiþ. Güney den Sofya’ya ulaþan yol kesilince yiyecek ve ilaç alamamýþlar. Destek güçler gelmemiþ. Söylendiðine göre Padiþah II. Abdülhamid Gazi Osman Paþa’nýn ününü kýskanmýþ.

Ne hayatlar yaþanmýþ, ne hayatlar yok olmuþ… Bu savaþlarda 30 000 Osmanlý, onun iki katý kadar Rus askeri ve 20 000 kadar sivil ölmüþ. Bugün o topraklar Bulgaristan devletinin egemenliðinde. Rusya yeniden büyük devlet olma çabasý içinde ama bunca büyüklüðüne raðmen bocalýyor. Osmanlý Ýmparatorluðu yýkýldý ve yerine kurulan Türkiye Cumhuriyeti borç içinde yüzüyor. Sonuç olarak hiçbirimiz için durum parlak deðil. Hiç istemem ama gelecekte bir çatýþma söz konusu olursa yine ayný þeyler olabilir. Burada daha çook Gazi Osman Paþa var.

Ancak doðru olaný da yazmak zorunda hissediyorum kendimi. ‘Þu Çýlgýn Türkler’i okumuþ olanlar bilirler. Kurtuluþ savaþý sýrasýnda bir Rus Kaptan ve onun güzel kýzý sayesinde bir defada 300 ton aðýrlýðýnda silah ve mühimmat Ýstanbul’da ki depolardan Ankara’ya kaçýrýlabildi. Ayný olayda Pandikyan Efendi’nin de büyük katkýsý vardý. Anadolu’da trenle cepheye kim asker taþýdý dersiniz? Ermeni ve Rum makinistler. Savaþ boyunca komünist diye yerden yer vurduðumuz Bolþevikler, Sovyetler Birliði, yani Ruslar bize en büyük yardýmý yaptýlar. Onlar sayesinde ateþlenecek topumuz tüfeðimiz oldu. Onlar sayesinde doðudaki askerler batýya, Yunanlýlarla savaþmaya gidebildi.

Ýnsan tepkisi iþte böyle oluyor. Ýyi niyetle yaklaþana iyi niyet, kötü niyetle yaklaþana kötü niyet.

Plevne Savaþý kitabýnýn yazarý Ýngiliz Osmanlý subayý Von Herbert savaþtan ve bir süre esaretten sonra Ýngiltere’ye dönüyor ve Ýngiliz ordusuna giriyor. Kitabýn yazýldýðý 1911 yýlýnda henüz büyük savaþ baþlamamýþ. Bu kiþi ne kadar Osmanlý ordusunda görev alýp canýný ortaya koymuþ olsa da Ýngilizdir. Ýngilizler yazdýðý kitaptan ve bilgisinden Osmanlý Ordusu hakkýnda epeyce þey öðreniyorlar.

19.Nisan.2006