Ýyi Tiyatro, Kaliteli Oyun, Büyük Bir Þiirdir.

Seval Deniz Karahaliloðlu

‘Ýyi tiyatro, kaliteli oyun, büyük bir þiirdir.’ diyor Prof. Dr. Özdemir Nutku. Katýldýðý ‘2. Ýzmir Uluslararasý Þiir Buluþmasýnda’ disiplinler arasý etkileþim üzerine konuþurken. Tiyatro ve þiir arasýndaki iliþkiyi, iþte bu kadar öz ve sade bir dille tanýmlýyor. Dört gün boyunca, Avrupa’dan ve Türkiye’nin dört bir yanýndan gelen 80 þairin katýldýðý ‘Þiir Buluþmasýnda’ sadece þiir konuþulmadý. Þiirin diðer sanat disiplinleriyle olan iliþkileri, baþta tiyatro olmak üzere, müzik, fotoðraf, karikatür, resim, sinema ve heykel gibi çok farklý sanat dallarýyla olan etkileþimi tartýþýldý. Þiir okumalarý, teyatral sahne gösterileri, paneller, müzik þiir dinletileri, konserler ve fotoðraf sergisi gibi etkinlikler, Anadolu’nun dört bir yanýndan ve Avrupa’dan gelen þairleri bir araya getirdi.

Ýzmir Konak Belediyesi ve Uluslararasý PEN kulüpleri Türkiye Merkezi tarafýndan düzenlenen ‘Þiir Buluþmasýna’, gözlemci olarak, tiyatro eleþtirmenleri, tiyatro oyuncularý, dergi yöneticileri, edebiyatçýlar, yazarlar, çizerler, müzisyenler, sinemacýlar ve fotoðraf sanatçýlarý da katýldý. Tabii ki ortak konu yine edebiyat, þiir ve þiirin diðer sanat dallarýyla olan etkileþimleriydi. Þiir buluþmasýnýn ‘fikir babasý’ Ýzmir Konak Belediye Baþkaný Muzaffer Tunçað’ýn giriþimiyle ve PEN Yazarlar Derneði’nin ortak çalýþmasýyla gerçekleþtirilen etkinliðe, Uluslararasý PEN Kulüpleri Ýzmir Temsilcisi Dinçer Sezgin, þair Cevat Çapan, þair Ataol Behramoðlu, yazar Bekir Yurdakul, çevirmen Gertrude Durusoy olmak üzere çok sayýda insanýn büyük emeði geçti.

Þiirle beslenen ve beslendikçe zenginleþen sanat disiplinlerinden örneklerin de sergilendiði etkinlikte, içindeki þiiri en çok hisseden sanat dallarýndan biri de kuþkusuz tiyatroydu. Türk Tiyatrosu’nun yaþayan en önemli isimlerinden bir olan Prof. Dr. Özdemir Nutku, konuþmacý olarak katýldýðý oturumda ‘tiyatronun baþlangýcý þiirdir’ diye söze baþladý. ‘Sistematik bir düzleme oturtulmasý, Diyonisos ayinleriyle baþlayan tiyatro, iyi yapýldýðýnda büyük bir þiirdir. Tiyatro dili ilk önce uyaklý olarak yazýlmýþtýr. Tiyatroda, þiirin önemli bir rolü vardýr. Çünkü bir hareketi canlandýracaðý, söze dinamizm katacaðý için þiirin önemi büyüktür. Tiyatroda þiiri Roma döneminde Seneca da denemiþtir ama Shakespeare’a kadar hiçbir tiyatro yazarý þiirde dinamizmi yakalayamamýþtýr. Oyuncuyu harekete geçiren sözcükleri, Shakespeare çok iyi kullanmýþ. Þiirde görselliði yakalamýþ. O dönemde, oyuncuya sahnede rolünü canlandýrmasýnda yardýmcý olacak, özel tiyatro ýþýðý ve efektleri yok. Bütün her þey oyuncuya ve þiirdeki sözcüklerin seçimine kalýyor. Sadece, çýplak bir sahne ve oyuncu var. Yani, iþ oyuncunun rolünü canlandýrabilme yeteneðine kalýyor. Çýplak sahnede oyuncu, olayý canlandýrabilmek için sözcükleri kullanacak. Bu durumda, þiirdeki sözcüklerin seçimi tiyatroda oyunun harekete geçirilmesi ve dinamizmin yakalanmasý bakýmýndan çok önemli. Ýþte þiir, bu nedenle tiyatronun baþlangýcýdýr.’

‘Shakespeare’den sonra, þiir giderek düz yazýya dönüþmeye baþlamýþtýr. 20. yüzyýlda ise tümüyle düz yazýya dönmüþtür. Garcia Lorca gibi önemli yazarlarýn, oyunun atmosferini yakalayabilmek için seçtiði imgeler, sahnede harekete dönüþür. Bu, Anton Çehov’un oyunlarýnda kendini içsel bir þiir olarak gösteriri. Çehov, oyunun dinamizmini bu içsel þiirle yakalar. Çehov’un oyunlarýnýn içine girdikçe, daha derin ve daha þiirsel bir yapýyla karþýlaþýlýr. Lorca, Çehov, Yeats ve Synge oyunlarýnda, þiirsel teyatral bir dil yakalamýþlardýr. Oyunlar, düz yazý olarak kaleme alýnmýþtýr ama þiirsel bir yapý taþýr. Ýçsel dinamizmi, derinleþen bir þiirsellikle birlikte büyülü bir atmosfer yakalarlar. Yine oyun yazarlarýndan Bertolt Brecht’in oyunlarýnýn ise eleþtirel ve þiirli bir yapýsý vardýr. Mesela ‘Cesaret Ana’ oyununda, cesaret ana bütün cepheleri dolaþýr, karaborsacýlýk yapar ve hayatýný böyle kazanmaya çalýþýr. Çocuklarýný tek tek savaþta kaybeder. Buna raðmen ‘Cesaret Ana’ cepheden cepheye koþarak ticarete devam eder. Öte yandan, tiyatroda þiir en yoðun olarak Anton Çehov’un oyunlarýnda hissedilir. Çehov’un oyunlarýndaki þiirselliði ortaya çýkarmadýkça, oyun sýkýcý hale gelir. Oyunun müziðini yakalayabilmek için oyunun þiirini yakalayabilmek gerekir. Tiyatronun esasý þiirdir. Sözcükleri harekete geçirdiði ve eyleme dönüþtürdüðü için þiirsiz bir tiyatro düþünülemez.’

Uluslararasý PEN Türkiye Merkezi Baþkaný yazar Vecdi Sayar, ‘dünya þiir gününde’, þairlere, sanatçýlara ve bütün aydýnlara seslenen bir konuþma yaptý. Yazar, çevirmen Talat Sait Halman’ýn dilimize kazandýrdýðý büyük tiyatro ustasý William Shakespeare’in 55. sonesini okudu. Vecdi Sayar yaptýðý konuþmada, toplumda son dönemlerde yaþanan kaos ortamýna deðinerek, ‘Zor günlerden geçiyoruz’ diye söze baþladý. ‘Kötü günlerden…Þiirin unutulduðu, vahþetin egemen olduðu bir dünyaya alýþmamýz isteniyor. Ama alýþmamakta direnenler, karþý koyanlarda var hala… En baþta þairler… ‘Dünya Þiir Günü’’nde büyük ozan Shakespeare’in 55. Sonesi’ni anýmsamamak elde mi?

Ne yaldýzlý hükümdar anýtlarý, ne mermer
Ömür süremez benim güçlü þiirim kadar;
Seni pasaklý zaman pis bir mezara gömer,
Ama satýrlarýmda güzelliðin ýþýldar.
Savaþlar tepetaklak devirir heykelleri,
Çökertir boðuþanlar yapý demez, sur demez,
Ama Mars’ýn kýlýcý, cengin ateþ selleri
Þiirimde yaþayan anýný yok edemez.
Ölüme ve her þeyi unutturan düþmana
Karþý koyacaksýn sen; yeryüzünü mahþere
Yaklaþtýran çaðlarýn gözünde bile sana
Bir yer var övgüm seni çýkarttýkça göklere.
Dirilip kalkýncaya kadar mahþer gününde,
Yaþarsýn þiirimle sevenlerin gönlünde.
(Çeviren: Talat Sait Halman)

‘2. Ýzmir Uluslararasý Þiir Buluþmasý’nda, Prof. Dr. Özdemir Nutku’nun hazýrladýðý, ‘tiyatro ve þiir iliþkisini’ konu alan araþtýrma ve Dünya Þiir Günü’nde Vecdi Sayar’ýn okuduðu William Shakespeare’in 55. Sonesi, yaþadýðýmýz zor zamanlarda, tiyatro ve þiir dayanýþmasýnýn yaný sýra, sanatçýlarýn, aydýnlarýn birlikteliðini göstermesi bakýmýndan da çok düþündürücüydü.