Geçen yýl gittiðim el sanatlarý fuarýnda baþýnda aþçý þapkasý, üzerinde iki karýþ eninde yarým metre boyunda bir elbise bulunan küçük bir oyuncak bebek çok dikkatimi çekmiþti. Daha yakýndan görmek için yaklaþtým. Satýcý bayana sordum:
     -Bebeklerinizin iþlevi nedir?
     -Bunlar poþet torbasý olarak kullanýlýyor,
     -Nasýl yani?
     - Biliyorsunuz, çarþý-pazardan, marketlerden alýþ-veriþ yapýp evimize döndüðümüzde boþalttýðýmýz poþetlerimizi nereye koyacaðýmýzý þaþýrýrýz.
     - Evet,haklýsýnýz, çoðu ev hanýmý gibi ben de bu konuda bir takým zorluklar yaþýyorum.
     -Ýþte biz, hanýmlara kolaylýk saðlamanýn yanýnda mutfaklara da estetik bir görünüm vermek amacýyla bu bebekleri tasarladýk.
     -Çok iyi düþünmüþsünüz, nasýl kullanacaðýz?
     -Gereksiz poþetlerinizi etek ucundaki açýklýktan içeri doldurduðunuzda elbise kabarýr ve geniþler. Arkasýndaki kurdeleden, mutfaðýnýzda uygun bir yere astýðýnýzda size her an gülümseyen bir bebekle karþý karþýya olursunuz.
     Söyledikleri bana çok mantýklý gelmiþti.
     -Böyle bir buluþ gerçekten de çok iyi olmuþ, dedim ve mutfak takýmýmýn renklerine uygun olanýndan bir tane aldým.
     Eve döndüðümde ilk iþim poþetleri toparlamak ve bebeðin içine doldurmak oldu. Mutfakta her an göz önünde olan bir yere çivi çaktým ve bebeðimi astým. Çok þirin görünüyordu. “Bizim çocukluðumuzda poþet mi vardý, her konuda olduðu gibi bu konuda da ne kadar büyük deðiþiklikler oldu, her þey ne kadar da pratikleþti.” diyerek uzun uzun düþündüm.
     Anýmsadýðým kadarýyla altmýþlý yýllarda alýþ-veriþe poþetle deðil, filelerle, pazara da þimdiki turistik bölgelerde bin bir çeþidiyle görücüye çýkan aðaç dallarýndan örülmüþ sepetlerle gidilirdi. Sepetin kendi aðýrlýðý, içindekilerin de verdiði aðýrlýkla birleþince pazara gitmek sanki bir iþkence gibi gelirdi insanlara.
     Beyaz ince kýrnaplarla çok seyrek bir þekilde dokunmuþ fileler, katlanýldýðýnda ceket ya da pantolonun cebine girecek kadar küçülebiliyordu. Ayný zamanda çok pratik ve hafifti. Büyük ve küçük boylarý mevcuttu ve herkes tarafýndan kolaylýkla kullanýlabiliyordu. Çok iyi anýmsýyorum, babam sabahlarý evden çýkarken filemizi katlar, cebine koyar, iþ dönüþü gerekli olan malzemeleri içine doldurarak eve dönerdi.
     Toz þeker, peynir, zeytin, küçük taneli yiyecekler önce kesekâðýdýna konur sonra fileye atýlýrdý. Karpuz, elma, armut gibi meyveler ve iri sebzeler kesekâðýdýna gerek görülmeden fileye konulabilirdi.
     Günümüzde doðaya dönüþümlü kâðýtlar kullanýlarak da üretilen hatta astarlanacak kadar modernleþen kesekâðýtlarý benim çocukluðumda çoðunlukla okunmuþ gazetelerden, çiriþ denilen bir yapýþtýrýcý kullanýlarak yapýlýr, daha sonra bakkallara, manavlara, pazarcýlara daðýtýlýrdý. Gazeteden yapýlan kesekâðýtlarý terazinin darasýna biraz aðýrlýk verirdi. Bazen saðlam ve dayanýklý olmasý için çiriþ bol miktarda sürülür, býraktýðý kalýntý kesekâðýdýný iyice aðýrlaþtýrýrdý. Saðlamlýðý müþterinin, aðýrlýðý ise satýcýnýn iþine gelirdi.
     O dönemlerde hanýmlarýn en büyük zevki alýþveriþ dönüþü boþalttýklarý kesekâðýtlarýný yapýþtýrýldýðý yerden dikkatlice yýrtmak, magazin ve fotoroman bölümlerini baþtan sona okumaktý. Özellikle Saklambaç, Güneþ ve Günaydýn gibi renkli gazeteler çýktýktan sonra bu daha büyük bir tutku haline gelmiþti.
     Manifaturacýlardan, kýyafet satan maðazalardan, tuhafiyecilerden aldýklarýmýz da gazeteye sarýlarak elimize verilirdi.
     Evimizde biriken bu gazete artýklarýný buruþturup bir tenekenin içine atar, kýþýn sobalarda tutuþturucu olarak kullanýrdýk.
     Yýllar ilerledikçe fileler ve kesekâðýtlarý daha modern hale geldi. Önceleri pamuk ipliðinden dokunan, bu nedenle çabuk yýpranýp yýrtýlan fileler naylon iplerden ve esnek dokunuþlu renkli ve desenli naylon kumaþlardan örülmeye baþlandý. Görünüþte çok küçük olan bu fileler içi doldukça esneyip geniþliyor, bu özelliði onu daha çekici hale getiriyordu.
     Zamanla gazetenin saðlýk yönünden zararlý olduðuna ve estetik yönden güzel görünmediðine karar verildi. Kesekâðýdý yapýmýnda tamamen samanlý sarý kaðýt kullanýldý.
     Yetmiþli yýlarda pazar sepetleri yerini naylon çuvallardan yapýlmýþ Pazar çantalarýna, kesekaðýdý ve file ise ilk çýktýðý yýllarda naylon torba olarak anýlan fakat þimdiki ismiyle poþet dediðimiz torbalara býrakmaya baþladý. Herkesin evinde kolay kolay bulunmayan naylon torbalar ilk yýllarda isim yapmýþ tuhafiyeciler ve büyük maðazalar tarafýndan alýþveriþ yapanlara veriliyor, hanýmlar da bu güzel torbalarý kýymetli bir eþya gibi özenle koruyup saklýyorlardý. Ev gezmelerine giderken eliþlerini ve terliklerini içine koyuyorlar, böylece komþularýnýn önünde kendilerinin ayrýcalýklý olduklarýný düþünüyorlardý.
     Naylon torbalar hem satýcýnýn hem de müþterinin iþini çok kolaylaþtýrdýðýndan günden güne her ihtiyaca uygun modelleri ve çeþitleriyle piyasaya bol miktarda sürüldü. Artýk torba deðil poþet olarak anýlmaya baþlandý. File devri böylece kapanmýþ oldu.
     Çaðýmýz gereði yiyecek ve içeceklerimiz plâstik kaplarda ve naylon torbalarda ambalâjlanýp marketlerin raflarýnda bize hazýr vaziyette sunuluyor. Kullanýmý kolay, pratik ve ucuz olan plâstik kaplarýn, naylon malzemelerin, özellikle de poþetlerin saðlýðýmýz için en zararlý olanlarýnýn petrolün en kötü atýklarýndan yapýlmýþ olduðunu artýk hepimiz biliyoruz. Çoðunlukla pazarlarda kullanýlan ve çok kötü kokan poþetleri alýþveriþ dönüþü hemen boþaltmamýz gerektiðini de unutmayalým ve bu tür poþetleri buzdolabýmýza da koymayalým.
     Zararlý yada zararsýz tüm naylon poþetler toprak altýnda çok uzun yýllar kalýyor ve doðaya dönüþüm yapmýyor. Böylelikle çevre kirliliðine büyük oranda katkýda bulunmuþ oluyor.
     Olumlu-olumsuz tüm yönleriyle yaþamýmýzýn bir parçasý haline gelip olmazsa olmazlar arasýna giren poþetleri koymak için mutfaðýma astýðým bu minik aþçý bebek, geçmiþle günümüz arasýnda önemli bir köprü kurarken beni de çocukluk yýllarýma götürmeyi baþarmýþtý.

Nur Ersen, Ekim 2004