Bir yýl önce Ýzmir’e göçüp, yeni evime yerleþtikten bir süre sonra , yürüyerek gideceðim bir mesafede olan Karþýyaka Çarþýsý’ný keþfettim..

Ben; peynirin zeytinin kokusunu duyarak, tadýna bakarak alýþveriþ etmeyi sevenlerdenim. Kalabalýk yerleri, sokak arasý dükkanlarý, mahalle bakkallarýný, Pazar yerlerini dolaþmayý, büyük marketlerden alýþveriþ yapmaya yeðlerim. O yüzden Çarþý bana çok ilginç, hatta büyüleyici geldi. Her gittiðimde, yeni bir dükkaný farketmenin heyecanýný yaþadým. Neler yok ki? Bankasýndan kuyumcusuna, kýyafetten ayakkabýcýsýna, ev yapýmý yiyeceklerden, fast food’a, baharatçý, mandýra, çiçekçi, balýkçý, tuhafiye, züccaciye, sahaf, fýrýn, iç çamaþýrý, gelinlik, niþanlýk, incik- boncuktan iðne -ipliðe ne ararsan var...

Karþýkaya vapur iskelesinin tam karþýndaki trafiðe kapalý geniþ cadde, çarþýnýn ana caddesi. Caddeyi dik ve paralel kesen sokaklarýn hepsi trafiðe kapalý. Ýstanbul’un kapalý çarþýsýnýn tersine, burasý bir nevi açýk çarþý. Sokak aralarý da dahil olmak üzere her yer cývýl cývýl, kalabalýk. Çarþýda her saatte, her yaþtan insaný dolaþýrken, alýþveriþ ederken, piyasa yaparken, bankalarýn veya dönercilerin önünde kuyruk beklerken görebiliyorsunuz.

Önceleri alýþveriþlerimi toptan yaparken, çarþýnýn büyüsüne kapýlýp, evde eksileni tamamlamak gibi bir alýþkanlýk edindim. Bulaþýk deterjaný bitti. Yürü çarþý Migros’a. Akþam üstü çaya misafir var. Tren istasyonu yakýnýndaki gevrek fýrýnýna, kýrmýzý biber eksildi. Doðru, çarþý ara sokaklarýndan birindeki baharatçýya.. Yani anlayacaðýnýz alýþveriþ bahane, maksat; Çarþýya gitmek oldu. Gide gele bir süre sonra çarþýnýn dokusunu, ruhunu, dilini anlamaya baþladýðýmý hissettim ve maðazalarýn, dükkanlarýn dýþýndaki insanlarý da incelemeye baþladým. Alýþveriþ yapmayan, yalnýzca dolaþýp, gezen insanlar da vardý. Dikkatimi çeken baþka bir þey de sokak baþlarýnda, belli yerlerde, kah birkaç kiþi, kah yalnýz baþýna DÝKÝLEN delikanlýlar oldu.

DÝKÝLMEK nedir? Derseniz: Bir köþe baþýnda saatlerce ayakta durup, geleni geçeni seyretmek. Sanki görev yapar gibi, hergün ayný saatte, ayný yerde durmak.

Bir gün önce gördüðüm delikanlýyý, bir kaç gün sonra yine ayný yerde dururken görünce, bu bir tesadüf deðil deyip, araþtýrmaya soruþturmaya baþladým. Bir baþladým, hala sonunu getirebilmiþ deðilim. Ben, meðer, yýllardýr sürüp giden bir geleneðin, platonik aþkýn, romantizmin, göz sevdasýnýn ortasýna düþmüþüm.

Karþýyaka çarþýsý 100 yýllýk geçmiþe sahip bir çarþý. Çarþýda dedenen toruna geçen dükkanlar, meslekler var. Bir örneði de Ferah Eczanesi. Dede Eczacý, Kýzý Cumhuriyet tarihinin ilk kadýn eczacýsý, torun Þafak Gökçehan da eczacý. Tam 93 yýldýr duruyor eczaneleri. 1908 den beri aralýksýz insan saðlýðý hizmetinde faaliyetine devam ediyor. Karþýyaka Çarþýsý içinde Caminin altýnda yeri olan muhtar Halil Erülken 80 yaþýnda 41 senedir muhtarlýk yapýyor. 41 seneden beri muhtariyeti kimse elinden alamamýþ, çevresinde son derece sevilen sayýlan bir insan. Bunun gibi senelerdir süregelen yerler, kiþiler var. Çarþý iþte böylesi ilginç, böylesi tarihi bir yer.

Çarþýda dikilen, yani ayný yerde, saatlerce durup, geleni geçeni seyreden delikanlýlarýn, yaklaþýk 45 senelik bir geleneði sürdürdüklerini öðrendiðimde þaþkýnlýðým bir kat daha arttý. Þu an çarþýnýn giriþinde bulunan Yapý Kredi Bankasý Binasýnýn yeri, eskiden açýk alanmýþ ve önünde demir bir korkuluk bulunurmuþ. Zamanýn delikanlýlarý burada toplanýr, gün boyu, onlarý görmek için süslenip, püslenip çarþýya gelen kýzlarý, kadýnlarý keserlermiþ!... Yerin adý HERGELE MEYDANI. Ýnsanda önce kötü bir lafmýþ gibi bir izlenim býrakýyor ama araþtýrdýkça aslýnýn hiç de öyle olmadýðýný anladým. HERGELE’ nin lugat anlamý mecazi olarak pek hoþ deðil. Ama farsça anlamý, binek veya yük hayvaný olarak eðitilemeyen at sürüsü demekmiþ. Yani yabani at sürüsü.. Vahþi, dizginlenemeyen, býçkýn...

Býrakýn dünyayý Türkiye’de, hatta Ýzmir’de bile baþka bir örneðine rastlanmayan bu gelenekte, erkekler çarþýda kendilerini sergiliyorlar. Ayný yerde, ayný saatte, iki dirhem bir çekirdek, giyim kuþam, saç, aksesuar herþey yerli yerinde bekleþiyorlar. Bir þekilde kendilerini vitrine çýkarýyorlar.

Ýzmir’in kadýný, þen þakrak, güzel ve bakýmlý. Sabah kalkar, balkonunu yýkar, çiçeklerini sular, 5 çaylarýný kaçýrmaz, bisikletle dolaþýr. Anadolu kadýnýna göre daha çaðdaþ, rahat ve geniþ fikirli. Bunda iklimin, sýcak havanýn, Ýzmir’in 5000 yýllýk kültürünün, Ýyonlarýn, þehrin asýrlardýr önemli bir liman ve ticaret þehri oluþunun ve Levantenlerin etkisi var. Ýzmir insaný demokratik, laik ve medeni bir dünya görüþüne sahip. Ýtalyan, Rum ve Hollanda asýllý Levantenler þehirde oldukça etkin olmuþlar ve Ýzmir kadýný, 40 sene önce mayoyla denize girip, sahillerde yarýþmalara katýlmýþ, ata binmiþ. Osmanlý Geleneðiniyle, Batý ezgilerini harmanlanmýþ ve Ýzmir’de özellikle Karþýyaka’da diðer Türk þehirlerden farklý bir yapý geliþmiþ, Platonik aþkýn, Göz Sevdasýnýn, günlerce, aylarca yalnýzca bakýþarak flört etmenin, Romantizmin merkezi de Karþýyaka çarþýsý, ve Hergele meydaný olmuþ.

Bu konuda konuþtuðum yaþlarý 20 ile 70 arasý pek çok insan Karþýyaka çarþýsýnda yaþanan aþklarýn bir baþka olduðu görüþünde birleþiyor. Delikanlýlarýn, yani hergelelerin çoðu býçkýn, mert, yakýþýklý, iyi aile ve meslek sahibi veya eðitimli insanlar. Çarþýda, laf atma, el veya dille sarkýntýlýk, tecavüz gibi olaylara rastlanmýyor. Hergeleliðin, kendine has “raconlarý” var. Delikanlýlýk yasalarý var. Birinin ‘’Göz Aþinasý’’ olan bir kýza, baþka birinin yan gözle bakmasý sözkonusu deðil.

Kadýnýn seçimi ön planda. Yani bir Hergele, bir kýzý beðenebilir, günlerce, aylarca onu izleyebilir ama seçim kýzýn. Genç kýz delikanlýyý beðendiðini gözleriyle ifade eder de , delikanlý bundan emin olursa, cesaretlenip arkadaþlýk teklif ediyor.

Çarþýda röportaja bir Cuma akþamüstü gittiðimde Belediyenin 20 kiþilik üflemeli çalgýlardan oluþan orkestrasý karþýladý beni. Bando; Mozart’la baþladýðý konserine, etrafta toplananan kadýnlý erkekli grubun alkýþlarý ve istekleri üzerine, Tarkan’ dan ‘’Kuzu kuzu’’, Yýldýz Tilbe’ den ‘’Bin dereden su getirsem..’’ çalarak devam etti ve Ýstiklal Marþý ile son verdi. Karþýyakanýn kývýrcýk kýzýl saçlý, güzel, kadýn belediye baþkaný da belediye binasýndaki odasýnýn penceresinden bandoyu ve halký selamlýyordu.

Tütüncü Haydar’ýn oðlu Enver Eden, 1943 doðumlu (Eski Hergele) :

Yirmili yaþlardayken Hergele Meydanýnda toplanýrdýk. Kimler yoktu ki grubumuzda? Sakýpaða’nýn oðlu Sebahattin, Kenan Tapman (Lakabý Piç Kemal), Emniyet amirinin oðlu Doktor Seks Lakaplý Levent... daha bir sürü býçkýn genç. Ýþ çýkýsý, okul çýkýþý bir araya gelir, demire oturur, çay içerdik. Kýzlar; Numune Kýz Koleji, Yamanlar Kýz Koleji, Amerikan Kýz Kolejinden çýkar çarþýya uðrarlardý. Hemen herkesin beklediði, hoþlandýðý bir kýz vardý. O zaman þimdiki gibi rahatlýk, kýzlarla sinemaya gitmek falan yok. Günlerce, hatta aylarca bakýþýr, gözlerle seviþirdik. Cesareti olan buluþur, konuþurdu. Ýçimizden, burada tanýþýp, evlenip, çoluk çocuða, torun torbaya karýþanlar var. Ben, aþýk olduðum kýzla evlenemeyince, buralarda duramadým yurtdýþýna yerleþtim. Ne zaman Ýzmir’e gelsem Çarþýya mutlaka uðrarým.

Mehmet 1955 doðumlu, Çarþýda dükkan sahibi (Eski Hergele):

Askere gidene kadar Çarþýdaydým. Babamýn dükkanýnda çalýþýr, Boþ kaldýkça arkadaþlarýmla toplanýr, Meydanda dikilirdim. Delikanlý olmanýn, Çarþýda bulunmanýn kurallarý vardý. Bizden büyüklere saygýda kusur etmez, iyi giyinirdik. Düþük bel, bol paça pantalonlar, çizmeler... Hergelelerin çoðu nevi þahsýna münhasýr, mutlaka bir özelliði olan, cesur, espritüel gençlerdi. Benim de aylarca yalnýzca bakýþtýðým, uzaktan sevdalandýðým kýzlar oldu.

Semiha 1950 doðumlu Evli, Ev Kadýný :

Adý Hergele meydanýydý ama birkaç istisna dýþýnda o hergeleler dünyanýn en yakýþýklý, namuslu, mert delikanlýlarýydý. Okuldan çýkýnca, giyinir, süslenir çarþýya giderdik. Hemen hepimizin bakýþtýðý bir delikanlý vardý. Benimki esmer, uzun boylu bir delikanlýydý. Çok þýk giyinirdi, gözlerini hala unutamadým. Hiç konuþmadýk. Evlendikten sonra bir daha görmedim. Karþýyaka’nýn erkekleri zarif, kadýna saygýlý, gözü tok erkeklerdir.
Ýzmir’in erkeði feminist olduðundan kadýnlar fenimist olmaya ihtiyaç duymazlar.

Ayþe 1962 doðumlu Evli, Meslek Sahibi:

Platonik aþkýn heyecaný bir baþkadýr. Fiziksel olarak beðenirsin. Ne zaman gitsen orada, o köþede onu bulacaðýný, göreceðini bilmek heyecan verir. Kýz Meslek Lisesinde okurken, benim de Çarþýya gidip, bakýþtýðým, Platonik aþk yaþadýðým bir delikanlý vardý. Aylarca bakýþtýk. Bakýþýrken yaþadýðým aþk, bana arkadaþlýk teklif ettiðinde, yani konuþtuðunda bitti. Galiba o ulaþýlmazlýk, O uzaktan sevmenin büyüsü bozuldu.

Mustafa 1970 doðumlu Ýþletme Fakültesi Mezunu (Yeni Hergele) :

Yaklaþýk 6 yýldýr, vakit buldukça Çarþýdayým. Þu ara iþsizim. Burada olmaktan hoþlanýyorum. Kahveye gitmeyi, kapalý salonlarda vakit harcamayý sevmiyorum. Çarþýya alýþveriþe veya birþeyler yemeðe gelen kýzlar bizi farketmiyor bile. Gelip geçiyorlar. Ama bizi bilen, orada olduðumuzu farkeden kadýnlar, kýzlar da var. Yani bizim için gelip geçen. Bu bir arz talep meselesi. Beni farkeden kýzla bir süre bakýþýyoruz. Göz göze bakýþmanýn deðiþik bir zevki var. Beðendiðini ve beðenildiðini gözlerle ifade etmek, iletiþimin bir yöntemi. Bazen uzun süre bakýþtýðýmýz ve arkadaþlýk teklif etmek için fýrsat kolladýðýmýz kýz, önümüzden bir delikanlýyla kolkola geçiyor. Böyle sürprizler ve hayal kýrýklýklarý da olmuyor deðil.

Hayrullah 1978 doðumlu Üniversite Mezunu (Genç Hergele):

Askerden yeni geldim, henüz iþsizim. Çarþýda arkadaþlarýmla dikilip, geleni geçeni seyretmeye, çay içip sohbet etmeye bayýlýyorum. Güzel kýzlarý, kadýnlarý seyretmek hoþuma gidiyor. Bir gün evlensem bile yine arasýra buraya gelmeyi isterim.


Evet....
Ulasýlmaz olmayý seviyorum...
Bir rüzgar gibi deðip geçmeyi....
Ama asla kollarýnda olmayý degil....
Denizin dalgasýndaki köpük gibi,
tenine dokunup,
orada kuruyup kalmayý Seviyorum...

Fügen Yýlmaz