1991 yýlýnýn Haziran ayýnda ilçemizde; Bolu Valiliði himayesinde, Mudurnu Kaymakamlýðý ve Belediye Baþkanlýðýnca Ahilik Kutlamalarý ve Sempozyumu düzenlenmiþti. Ýlçemizde ilk kez böyle bir organizasyon gerçekleþtirilecekti. Kutlama etkinliklerinde bana da görev verilmiþti. Bu beni oldukça telaþlandýrdý. Çünkü, -itiraf edeyim- Ahilik hakkýnda çok az þey biliyordum.

Ahiliðin, bir esnaf loncasý olduðunu biliyordum yalnýzca. Bu teþkilatýn sadece, esnaflar arasý dayanýþma ve yardýmlaþmayý saðlamak amacýyla kurulduðunu sanýyordum. Bu konuda daha fazla bilgi sahibi olmak, bana verilen görevi en iyi bir þekilde yapabilmek için, Yusuf Ekinci’nin “Ahilik” adlý kitabýný okudum. Birkaç ansiklopedi karýþtýrdým. Notlar aldým. Ve anladým ki ben, Ahilikle ilgili hiçbir þey bilmiyormuþum. Ýnsan her þeyi bilemez ki. Bir atasözü der ki: ”Ýnsan bilmediklerini ayaklarýnýn altýna alsa, baþý göðe deðer.”

Okuduklarýmdan, “Ahi Birliklerinin; köklü kültür deðiþimlerinin olduðu bir dönemde, birbirlerine karþý çatýþmacý tavýr alan gruplarý uzlaþtýrmak, koruyucu deðerler meydana getirmek, toplum düzenin ve iþ ahlakýnýn saðlanmasýna yardýmcý olmak amacýyla kurulduðunu”öðrendim. “Ahi Birliklerinin ülke yönetimine bile girdiklerini; savaþta ordumuzun bir takým ihtiyaçlarýnýn yine bu birlikler tarafýndan karþýlandýðýný” bilmiyordum. Bunlarý hep Yusuf Ekinci’nin Ahilik adlý kitabýndan öðrendim.

Ahi Teþkilatlarýnýn çok güzel gelenekleri ve katý kurallarý varmýþ. Esnaflar arasý yardýmlaþmayý ve dayanýþmayý saðlamakla birlikte; konulan kurallara uymayanlara yaptýrýmlar uygularmýþ. Bu teþkilat; esnaf ile tüketici arasýnda saygýyý, güveni de korurmuþ. Hileli, eksik, bozuk mal satan esnaf cezalandýrýlýrmýþ. Halk da çok duyarlýymýþ bu konuda. Örneðin; kötü ayakkabý satan esnaftan ayakkabý alanlar, memnun kalmadýklarý ayakkabýlarý, onu satan ayakkabýcýnýn damýna atarlarmýþ.”Pabucu dama atýlmak” deyimi, iþte buradan geliyormuþ.

Yaptýðým alýþveriþlerde öyle þeylerle karþýlaþýyorum ki; “Keþke bu teþkilat varlýðýný hâlâ sürdürüyor olsaydý.” diye düþünüyorum. Eðer sürdürüyor olsaydý, pabucu dama atýlan çok esnaf olurdu. Ya da bu korkuyla, bazý esnaflarýn müþterilere karþý tutumu, þimdikinden çok farklý olurdu. Ahi birliklerinin korumaya çalýþtýðý iþ ahlakýnýn, günümüzde var olduðunu söyleyebilir miyiz? Farklý kiþilere farklý muamele uygulanýr.

Örneðin, bir müþteri bakkaldan peynir ister, þu cevabý alýr: ”Efendim peynir size yaramaz.” Bunun anlamý þudur: “Bu peyniri satacak, münasip(!) birini bulurum ben.” O kiþiye lâyýk görülmeyen peynir, baþka birine lâyýk görülür. Kanun önünde eþit olan insanlar iþte böyle gruplara ayrýlýr: Hatýrlý kiþiler ve diðerleri. Yani; nüfuzlu ve tanýdýk kiþilere farklý, diðerlerine farklý muamele. Ýþte çifte standart.

Hele çocuklarýmýz! Onlar büyüklerden daha fazla bu durumlarla karþýlaþýrlar. Ekmek almaya çocuk gönderirsiniz; ya bayat ekmek verilir, ya da altý yanmýþ, küllü, kömürlü olanlar. Gazete almaya giden çocuða, kuponu kesilmiþ gazete verilir. Bisküvilerin kýrýk olanlarý, yumurtalarýn en küçükleri onlarýn eline tutuþturulur. Kullanma süresi geçmiþ olan ürünler, yine zavallý çocuklara verilir. Bazýlarý tarafýndan ”Nasýl olsa bir þey anlamaz.” diye aldatýlan çocuklarýmýz, aslýnda bir çok konuda biz büyüklerden daha duyarlýdýrlar. Ancak çoðumuz bunun farkýnda deðiliz. Ayrýca o körpe dimaðlara kötü örnek oluyor, onlarý yanlýþ yönlendiriyoruz. ”Bak yavrum! Usül böyledir. Büyüyünce sen de böyle yap.” Demek istiyoruz.

Bazý deterjanlarýn yanýnda hediye olarak verilen ürünlerin, ayrýca parayla satýldýðýna bile tanýk oldum. Üzerinde,”......nýn hediyesidir. Ayrýca para ile satýlmaz.” ibaresi olduðu halde. Tamire bir eþyanýzý verirsiniz, haftalarca peþine düþmek zorunda kalýrsýnýz. Gittiðinizde ya dükkân kapalýdýr,ya tamir edilmemiþtir, ya verdiðin þeyin ne olduðu bile unutulmuþtur, baþka birine yanlýþlýkla verilmiþtir, hatta ve hatta kaybolmuþtur. O nedenle bozulan þeyi tamir ettirmektense, yenisini almaya razý bile olursunuz.

Hele o beyaz eþyalarýn servisleri yok mu! Çýldýrtýrlar insaný. Diyelim ki fýrýnýnýz arýzalý.Böreklerin, pastalarýn, kurabiyelerin altýný kýzartmamaktadýr fýrýnýnýz. Böreklerin üstü neredeyse yanar ama altý kýzarmak þöyle dursun, piþmez bile. Servis elemanýna þikayetinizi söylediðinizde size; “Abla! Siz de börek tepsisini, en alt rafa koyun.” Fetvasýný verir. (Rezistansa yakýn yani.) Bunu akýl edebilmek için, bir servis yetkilisi olmaya ne gerek var! Fýrýn kullanan her haným bunu akýl edebilir. Daha doðrusu, azýcýk aklý olan herkes. Bu durumda o kiþiye söylenecek tek þey vardýr: “Ben yirmi senedir börek piþiriyorum. Sizin söylediðinizi, elbette akýl edebilirim.” Ya da; ”Ýyi ki söylediniz. Hiç aklýma gelmemiþti. (!) ”

Elektrik süpürgenizi tamire götürürsünüz, milyonlar isterler sizden. Tamirden kýsa bir süre sonra, ayný arýza tekrarlar. Verdiðiniz tamir paralarý, ürünün neredeyse yarý fiyatýný bulur, hatta bazen geçer bile. Eðer biraz itiraz eder, hele bir de “Býrakýn ben yaparým. Ya da yenisini alýrým.” falan deyip, süpürgeyi geri getirmeye kalkarsanýz; bir kez daha gözden geçirirler süpürgeyi. Sizi aldatamayacaklarýný anlarlarsa eðer; “Hay Allah! Þuradaki kablo kurtulmuþ meðer.” Derler.

Garantisi henüz dolmamýþ beyaz eþyalarýnýzýn arýzalý olduðuna, servis elemanlarýný inandýrmanýz olanaksýzdýr. Örneðin, “Çamaþýr makinesi iþte falanca programda takýlýyor” dediðinizde, “Abla, zaten o programda aðýr yýkar.” cevabýný alýrsýnýz. Takýlmakla aðýr yýkamanýn farkýný sanki siz bilmiyormuþsunuz gibi.”Bulaþýk makinem, bardaklarý lekeli çýkarýyor” dersiniz;”Ablacýðým, sularýnýz kireçli de ondan” cevabýný alýrsýnýz. Yýllardýr kullandýðýz suyun kireç oraný, sanki birden bire artmýþ gibi.

Hele bir de “Bulaþýk makinem bardaklarý, cam eþyalarý çiziyor.” dediðinizde; alacaðýnýz cevap iyice çileden çýkarýr sizi: ”Abla!Yumurta kabuklarý, makinenin içinde suyun tazyiðiyle bardaklara hýzla çarpýyor ve bardaklarý çiziyor.” Haydi bunu söyleyen delikanlýya anlatacaðým diye uðraþýn durun bakalým, yumurta kabuðunun makinenin içinde ne iþi olduðunu, hatta kahvaltýda yumurta bile yemediðinizi, yumurta kabuklarýný makinenin içine atmak gibi bir alýþkanlýðýnýzýn olmadýðýný.

Garanti süresi dolmamýþ olan makinenizin arýzalý olduðuna, bu kiþiler inanmazlar bir türlü. Çünkü, garantisi dolmamýþ ürünler ücretsiz tamir edilir-miþ. Ama ben, bu yaþa geldim, hiçbir ürünüm ücretsiz tamir edilmedi. Çünkü, ürünümün arýzasýný, bir türlü onlara kabul ettirmeyi baþaramadým. Ve sonunda, beyaz eþyalarýn nasýl kullanýlacaðýný bilmeyen biri olduðuma(!) karar verdim. Bir de arýzalý parça, onarýlmaz nedense. Hep yenisiyle deðiþtirilir. Verdiðiniz tamir paralarý ile, o ürünün yenisini alabilirsiniz.

Bu söylediklerimin bir senaryo olduðunu sanmayýn sakýn. Bunlar benim yaþadýklarým.Bu durumda siz istemez misiniz, Ahi Teþkilatýnýn günümüzde de varlýðýný sürdürmesini? Keþke sürdürseydi. Pabucu dama atýlan ayakkabýcýlar neyse de; makineleri, süpürgeleri dama atýlanlar ne yaparlardý acaba?

Ýyi ama; görevimizi yerine getirmek için, illâ ki birilerinin bizi denetlemesi,cezai yaptýrýmlar mý uygulamasý gerekir? Bence, bizim eksikliðimiz görev anlayýþýmýzda. Hak ve ödevlerimizi; görev ve sorumluluklarýmýzý tam olarak kavrayamamýþ olmamýzda. Ya da umursamazlýðýmýzda. Çoðumuz, bir tüketici olarak haklarýmýzý bilmiyoruz bile. Bazýlarý bilse de, boþa çaba sarfedeceklerinden emin olmalýlar ki bu konuda hiçbir þey yapmazlar.

Ahi Teþkilatýnýn görevlerini, yaptýrým güçlerini öðrendikten sonra; bu teþkilatýn günümüzde ne kadar gerekli olduðunu anladým. Bu teþkilatýn yerini alan kanunlar, dernekler, kurumlar varmýþ(!) günümüzde. Ýnanmam ne mümkün! Ýstiyorsanýz, siz inanýn.

Kâmuran Esen
esenbel@superonline.com