Efendim müteradif yani eþ manalý kelimeler ne kadar çok bilirse insan dili de o kadar geliþir ve zenginleþir.

Müteradifler, birbirinin ayný ya da ikizi kelimeler deðillerdir. Bu kelimelerin aralarýnda ince bir çizgi vardýr ve bu ince çizgi bize farklý duygular ifade ettirirler.

Örneðin þu cümlelere gelin hep birlikte bakalým…

“Hanümanýmýz yýkýlmadý ama yuvamýzdan olduk. Mesken derdi de bir mesele . . . Galiba eski evin altýndaki kayýkhaneyi ikametgâh diye kullanacaðým. Allah kimseyi barýnaksýz komasýn. Köþkte, mâlikânede, devlethânede gözümüz yok. Akþam oldu mu tut fakirhânenin yolunu. Ocaðým de, baþýný sok.”


Kalýn yazýlý olan kelimelerin hemen hemen hepsinin Türkçe’de ayrý ayrý kullanýlýþ yerleri var. Ancak bu kelimelerin hepsinin de üzerimizde ki tesirleri baþka baþkadýr. Böyle kelimeleri azaltmak þöyle dursun, çoðaltmak bence dilde hedeflerimiz arasýnda olmasý gerekir diye düþünüyorum…

Neden?

Þimdi konuyu biraz daha açmak ve bunun ne kadar önemli bir mesele olduðunu göstermek açýsýndan sizlere mini de olsa bir örneklendirme sunmaya çalýþacaðým.

Görüntü de ayný anlamlara gelen kelimelerden A, B ve C þeklinde bir gruplandýrma yapacaðým.

A) tariz, muaheze, takbih, tevbih, istihkar ve tezyif

B) tecziye, tenkil ve te’dip

C) tel’in, bühtan, tezvir, terzil

Yukarýda gruplandýrdýðým kelimelere gelin hep birlikte bakalým.

A) Ýbrahim Paþa Ýstanbul’a heykel dikmek isteyince, dindarlarýn: “Dünyaya iki Ýbrahim geldi, biri putlarý kýrdý. Öteki de put dikti………ðine uðramýþ.

Noktalý yere “dokundurma, dokunacak söz söyleme, taþ atma” anlamý taþýyan “tariz” kelimesi uygun geliyor.
* Ruslar bir askeri bahane ile Suriye’nin Ýdlip þehrini havadan bombalayýnca gazetelerin ve televizyonlarýn çoðu Türk hükümetini ………… etmiþlerdi.

* Mirasyedi diye, boþ oturuyor diye, ………… edilmemek için kendisine bir iþ bulmaya karar vermiþti.

Bu iki örnekte de “Bir iþin hatalarýný ortaya koyma, tenkit etme, çýkýþma” manasýna “muaheze” kelimesi uygundur.

** Avrupa medyasýnda: Irak’ýn iç meselesi gibi gösterilmek istenen sýnýrdaki silahlý Kürt Birlikleri Türkiye tarafýndan ………… edilmiþti.

** Bereket ki memleketin düþünen evladý Erdoðan bu çirkin hareketi ………… etti.

Bu örnekte ise, “çirkin görme, ayýplama, yapýlan iþi beðenmediðini bildirme” anlamýnda “takbih” kelimesi kullanýlmalýdýr.



*** Verdiðiniz sözde durmuyorsanýz ve üstüne bir de kusur iþlemiþseniz, bir ihtara veya bir ………… e maruz kalacaksýnýz.

***Sevdiði biri hakkýnda baþka kimselere karþý adi ve bayaðý bir dil ile onu zemmetmesi ………… e müstahak görülmemekle beraber þiddetle tenkid ve takbih edilmelidir. Çünkü özde sevmeyen birinin ikiyüzlülüðüne tahammül edilmiyor.

Bu iki yerde “paylama, azarlama tekdir etme” anlamýnda “tevbih” kelimesi kullanýlmalýdýr.



**** Sonsuz hayat için, fâni hayat ………… edilmez mi?

**** Gerçek münevver, prensipleri için, vicdanýnýn sesi için, ölümü ve hayatý ………… etmekle kalmaz. Hak bildiði fikirlerin yayýlmasý için gerekirse kendi canýný ortaya koyar.

Bu iki yerde “hor görme, aþaðý gözle bakma, küçümseme” karþýlýðý olan “istihkar” kelimesinin kullanýlmasý gerekir.



***** Bir iddianýn çürütülmesi tahkir ve …. …. ile mümkün olsa idi, mantýk ilmi hakaret ilmi haline gelir, küfretmek, adab-ý muâþerette mevki sahibi olurdu.

***** Halkýn dili, Hakkýn dilidir. Herkese yakýþaný verir. Meselâ, Ramazan onbir ayýn sultanýdýr, diye tekrim edilir. Mart, aylarýn çingenesidir diye ………… edilir.

Bu iki yerde ise “bir kimseyi veya þeyi aþaðýlýk ve deðersiz gösterme, alaya alma” mânâsýna “tezyif” kelimesini kullanmak gerekir.



B) Ne bahtsýz aþýkmýþýz ki, 21. asýrda maþukuna doðru yolu gösteren bir mürþidin ………… edilmek istenildiðini gördük.

Ýsmet Paþa propagandanýn ince tekniklerini kullanarak Anadolu Alevilerini birçok gerçeklerden mahrum býrakýp dünyalarýný mahkumiyetle ………… ettiðini 100 yýl geçse de acý acý seyretmeye devam edeceðiz…

Buralarda “cezalandýrma” karþýlýðý olarak “tecziye” kelimesinin kullanýlmasý gerekir.



* CHP’nin o dönemde sýrf, halký sindirmek için kanunlarý aþarak ………… siyasetine girmesi zulüm deðil de nedir?

* CHP o dönemde sýrf Müslümanlarýn gözünü korkutmak hayattan bezdirmek için þiddet uygulamýþ böylece tecziyenin ötesinde bir ………… hareketi gerçekleþtirmiþtir.

Buralarda baþkalarýna ibret olacak bir ceza verme, “tepeleme” mânâsýna “tenkil” kullanýlmalýdýr.



** Sert ve tehditkar ifadeli mektuplara çeþitli entrikalar da karýþýnca Kanuni, Þehzade Bâyezid’i ………… etmeye karar vermiþti.

** Suriye’de insani davranýþtan ziyade þiddetli ………… ler yapýlmakta, âdeta yeniden zabtolunuyormuþ gibi hareket edilmektedir.

Bu iki yerde “edeplendirme, uslandýrma, yola getirme” mânâsýna “te’dip” kullanýlmasý gerekir.



C) Ýnsan haklarýna, siyasi hürriyetlere ve istiklal aþkýna baðlý bir milleti, makineli tüfeklerle biçen faþist CHP’liler bütün Ýslam coðrafyasýnda………… edildi.

Ey bu görünür kazanýn katmerli günahkâr siyasi partilileri, bu millet sizi mahþer gününe kadar ………… edecektir.

Buralarda da “lânetleme, lânet okuma, birinin Allah’ ýn ve insanlarýna nefretine maruz kalmasý dileðinde bulunma” mânâsýna “tel’in” kullanmak uygun düþer.

*Memleket idaresinde ve savunmasýnda liyakatin bir tek Atatürk’e münhasýr bir meziyet olduðunu iddia edip ve bu iddiayý da yalancý þahitlerle ispata kalkýþmak bu millete dayatýlan en adi ………… dýr.

*Böyle bir kanun teklifi bir ………… Çünkü böylece milletimizi iftiracýlar kitlesi yerine koyarak sanki kanunlar zoru ile, ceza tehdidi ile bu durumdan kurtarmaya çalýþýyorlar.

Bu iki yerde “birine yalandan bir þey kondurma, iftira” anlamýna gelen “bühtan” kelimesi uygun düþer.



** Her gün zehrin en þedidi akýtýlmakta, iftira ve ………… ler yer almaktadýr.

** Acaba bir hata mý iþlemiþ veya aðzýndan kötüye yorulacak bir söz mü çýkmýþ yoksa bir ………… emi uðramýþtý.

Bu iki yerde de “Ara bozmak kastiyle yerip çekiþtirme, kovuculuk, yalan dolan karþýlýðý “tezvir” kelimesi buralara uygun düþmektedir.



*** Bazý cezalarla adam öldürülmez ama, eþeðe ters bindirilip yuhalanýr ve suratýna tükürülürse böyle bir teþhirle ………… edilmek elbette daha deðiþik bir tesir gösterir.

*** Artýk insan ………… edilmekten de çekinmezse insaniyet namýna her þeyini kaybetmiþ demektir.

Bu cümlelerde ise “rezil, rüsvay etme karþýlýðý “terzil” uygun düþmektedir.