Birinci Dünya savaþýnýn içindeydik. Daha iþgal günleri yaþanýyordu. Birinci Dünya savaþýnýn sonuna doðru ana akým beyin gücü olan çekirdek kuvvacýlarýn Anadolu’ya geçmesinden önceki zamandý.

Anadolu’ya geçecek kuvvacý hareketin baþlamasýndan 18 ay kadar önce kuvvacý hareketi de etkileyecek bir durum olmuþtu. Ekim 1917'de hiç hesapta olmayan durumla konjonktür ufkunda yepyeni bir deðiþtirici dönüþtürücü süreç oluþmuþtu.

Bu yeni durum, Anadolu hareketi gibi sürecin baþlangýç koþuluna etkiydi. Birinci Dünya savaþý gibi bir harbin sonucuna etki etmek gibi birçok durum, koþullarýnýn da belirleyicisi olan doðum olmasýyla, çoktan doðmuþtu.

Bu yeni durum Osmanlý yönetimi tarafýndan hiçbir zaman deðerlendirilmeyecek olmakla; Osmanlýnýn þans eseri içinde olacaðý yeni bir hamlenin baþlangýcýný verecek olan üçüncü bir fýrsatýn, tam da kendisiydi.

Sivas kongresi içindeki heyet; “düþmanca, sömürgece, emperyalistçe tutumu olmayan ülkelere olasý olacak bir yardým talebimiz deðerlendirilebilir” diye alýnan bir kararý, toplantýya havi bir madde içine yazmýþlardý.

Ve belki de toplantýdaki muhterem heyetin düþünsel genel eðilimleri içinde yardýmý umulacak olan olasý devletlerden kast edilen ülke zýmni dahiliyesinde Amerika Birleþik Devletleri, hazirunun hayal imleri içinde gözetiliyor olacaktý.

Fransýz devrimini ve Fransýz Devrim rüzgârýný kavramak Osmanlý ahalisinde genel tutumlu bir eðilimi deðildi. Ahali donmuþ kalmýþ bir 1400 yýl öncesinin feodal iliþkilerine göre çýkarýmlarla olan bir düþünme içindeydi.

Günceldeki olup biten matbaanýn icadý gibi, barutun bulunmasý gibi, coðrafi keþifler gibi, Rönesans gibi, reformu gibi vs. süre durumlarý hep 1400 yýl öncesinin zihniyet reflekslerine göre anlayýp tepki veriyordu.

Ahalinin zihinsel öðrenme öðretme kalýplarý içinde sadece 1400 sene öncesinin kriter deðerleri aktifti. O dönemi içini özgülemekle bilip anladýðý sözcük kalýplarý biliþ sel ufkuydu.

Donup kalmýþ özgünlüðü içeren biliþ sel kalýplar ekseri ahalinin düþünce ve anlama dünyalarýný oluþuyordu. Ahalinin birbirine yapacaklarý telkin, tavsiye ve konjonktüre göre vaki olacak bakýþýn anlatýmlarý hep o dönem zihniyeti içindeki çevirtiþ oluþla donup kalmýþtý. Senkron bu düzlem içindeydi.

Ahali 1400 yýl öncesinin sadece belli bir kesiti içinde olan Arap diyarýnýn dil ve söylemlerini hikâye ve kýssa eden anlatýmlar içinde olan o dilin kategorize edici kalýplarý ile ancak iletime içinde oluyordu.

Ahali; yatmasýný, kalkmasýný, düþünmesini, söylemesini, itaatini, itaatsizliðini, vatan sevgisini, harekete geçmesini vs. hep bu 1400 yýl öncesinde hikâye edilen kavramlarýyla anlayýp içselleþtiriyordu. Biliþ sel seçme ayýklama modu sos veriyordu.

Ahali Ýslam’dan gayrý telkinlere açýk deðildi. Bu nedenle ahali evrensel konjonktür içindeki efkarý umumun biliþ sel oluþuna karþý kapalýydý. Evrensel olana kapalý algýlarý içinde Fransýz Devrimi; ahali bilincinde kaal tutum bile deðildi.

Dahasý ezici kahharýyla ahali, Fransýz Devriminin haberdarý bile deðildi. Çünkü 1400 yýl öncesinin biçim iliþtiði algý ve düþüncenin seçme ayýklamasýna göre Fransýz etkileri "sapýk ve zararlý düþüncelerdi"!

Maazallah Fransýz devimi gibi bir sapýklýk içinde olunmakla þiar edinilecek bir müsavat kavramý ahalinin ulul emre karþý itaatsizliði, ahaliyi dinden imandan çýkarýrdý. Ölçü buydu. Ahali dünyaya bununla bakýyor. Dünyayý bununla anlýyor. Maymun katliamýna sýrf bu tür algýlarý yüzden el veriyordu.

Yani konjonktüre göre bölgedeki (dünyadaki) çöken imparatorluklar dönemi, ahali nazarýnda "azýp sapan devletlerin" ilahi nedenlerle helakýydý.

Yani keferenin (!) emek verip, araþtýrýp bulmak istediklerini ahalimiz zaten 1400 yýldýr, helak sözcüðü ile bilip iletiþi yordu!

Konjonktür sel gidiþatý anlamak, ekseriyet ahalinin ve çok kes de kimi aydýn kiþilerin deðerlendirdiði bir özellik deðildi.

Konjonktür sel oluþumla saltanatýn çökeceði baþýmýza gelse dahi güncel etkileri saymazdan, bilmezden, anlamaz olsak bile yine de her þeyi biliyorduk! Tüm felaketler, dini Mübin’in göz ardý edilmesinin bir faturasýydý!

17. Yüz yýl sonundan beri çöken imparatorluk sal yapý sürekliliði içinde 19. Yüz yýla gelindiðinde durum þuydu. Sanayi devrimini veren yeni baþlangýç koþullarý çökmekte olan din, millet sandanslý imparatorluklarýn ölümüydü.

Farkýnda olunmayan her deðiþmeye, dindeki bidat gözüyle bakan zihniyet, sanayi devrimini veren bu güncel seyir içindeki yeni baþlangýç koþullarý içindeki ahalinin durumu anlamsýz bakýþlarýyla çaresiz ve hakimdi.

Avrupa’da tarýmýn oluþturduðu artý koþullar insanlarý araþtýrma, bulma, geliþtirmeye yöneltiyordu. Tarým ürünlerini de iþleyen sanayi; tarýmý destekleyen ve tarýma dayanan sanayi entegrasyonuyla konjonktür sel ufku alabildiðine açmýþtý.

Osmanlý sanayi devriminin, bilimin, sanatýn, araþtýrmanýn, bilgi üretmenin gerisinde kalma telaþýyla müneccim aramaya; istiareye yatmaya düþüyordu. Hatta geliþmiþ ülkelerde cin istemenin biliþ sel atýllýðý içindeki Osmanlý, hazin bir biçimde çöken imparatorluktu.