I. JÖN TÜRK KONGRESÝ - 2 ÞUBAT 1902
XIXcý yüzyýl sonundan itibaren Abdülhamit’e muhalif milliyetçi aydýnlardan oluþan Jön Türk hareketi siyaset sahnesinde çok etkin bir rol oynamaya baþlar. Jön Türkler arasýnda devrin etkin siyasetçi ve aydýnlarýndan Namýk Kemal, Þinasi, Ahmet Cevdet, Emanuel Karaso, Samuel Rafael Kohen, Mehmet Cavit, Ziya Gökalp gibi isimler de vardý.

Þubat 1902de Paris’te Fransýz milletvekili Lefèvre Pontalis’in köþkünde ilk Jön Türk kongresi düzenlenir. Divan kuruluna, Damat Mahmut Paþa, Hoca Kadri ve þair Hüseyin Siret seçilir. Katýlýmcýlar arasýnda Hýnçak ve Taþnak temsilciler, Abdülmecit’in torunu Prens Sabahattin, Ahmet Rýza, Mozuros Efendi, Dr. Fradis Efendi, Þiþliyan Efendi de bulunmaktadýr. Kongrede, Abdülhamit'in devrilmesi için salt sözel propagandayla bir yere varýlamayacaðý, o nedenle dýþ ülkelerden yardým alýnmasý, terör dahil her türlü giriþimde bulunulmasý kararlaþtýrýlýr.

Ancak, dýþ ülkelerin iþe karýþmasý konusunda görüþ ayrýlýðý belirir. Ahmet Rýza buna karþý çýkarken, çoðunluk bunu savunan Prens Sabahattin’e destek verir. Bu gruplardan ilki "Ýttihat ve Terakki" (Birlik ve Geliþim), ikincisi ise "Teþebbüsü Þahsi ve Ademimerkeziyet" (Kiþisel Giriþim ve Yerel Yönetim) cemiyetlerinin oluþumlarýna öncülük edeceklerdir. Bu baðlamda, Jön Türklerin Ermeni teröristlerle dayanýþma içinde olmasý ayrýca irdelenmesi gereken bir konudur.

ABDÜLHAMÝT’E ERMENÝ TERÖRÝSTLERÝN SUÝKASTI
Paris kararlarý çerçevesinde eyleme geçen Taþnak-Hýnçak çeteleri Sason’da yeniden bir isyan baþlatýr (1903). 13 Nisan 1904'te çetelerin üzerine asker sevk edilir, savaþ Aðustos’a kadar sürer. Sonunda ayaklanmanýn lideri Antranik Ozanyan Kafkasya'ya kaçmak zorunda kalýr.

21 Temmuz 1905 te Belçika’dan Ýstanbul'a gelen Ermeni Taþnak teröristler Abdülhamit'e bombalý suikast düzenler. Korkunç patlamada Abdülhamit'in saltanat arabasý havaya uçar, atlar, seyisler, arabacýlar, muhafýzlar ve çevrede bulunan 26 yurttaþ yaþamýný yitirir, 58 kiþi yaralanýr. Abdülhamit arabanýn yanýna gelmekte geciktiðinden rastlantý eseri kurtulur. Bu olay aydýnlar arasýnda büyük sevinç yaratýr. Tevfik Fikret Ermeni teröristleri “ey þanlý avcý” sözleriyle öven ünlü “Bir Lahzai Teahhür” (Bir Anlýk Gecikme) þiirini kaleme alýr. Fikret bugün yaþasa acaba yine teröristleri öven þiirler yazar mýydý ? Ýrdelenmesi gereken bir konu olsa gerek. Olaya karýþan 40 kiþiden 15i yakalanarak tutuklanýr. Taþnak lider Belçikalý Edward Joris 2 yýl hapis yattýktan sonra serbest kalacaktýr !

29 ARALIK 1907 II. JÖN TÜRK KONGRESÝ
Jön Türklerin ikinci ve son kongresi yine Paris’te toplanýr. (Bu arada Taþnak partisi, 1907 yýlýnda yeni bir örgütlenmeye giderek Batý þubesini Cenevre, Doðu þubesini de Ermenistan Ortodoks Kilisesi bünyesinde açar. Doðu Anadolu’daki faaliyetler kilisenin eþgüdümüyle Van, Muþ, Erzurum ve Trabzon'da kurulan komitelerce yönlendirilir. Bu parti 1970li yýllardan sonra bir çok Türk diplomatýný öldürecek olan ASALA terör örgütünü oluþturacaktýr.)

Divan baþkanlýðýna Prens Sabahattin, üyeliklere Ýttihat ve Terakki Cemiyetinden Ahmet Rýza ile Malumyan Efendi seçilir. Kongreye Siyonistler ile Ýngilizlerin desteklediði Arap örgütleri de katýlýr. (Bu Arap örgütleri 1914’te Dünya Savaþý patlak verdiðinde Türkler aleyhinde faaliyetlerde bulunacaklardýr.)

Sonunda kýsa dönemde gerçekleþtirilecek bir eylem planý üzerinde taraflar anlaþmaya varýr. Buna göre öncelikle Abdülhamit tahttan indirilecek, meþrutiyet kurulacak ve meclis yeniden açýlacaktýr. Bu doðrultuda, Osmanlý topraklarýnda çeþitli terör eylemleri, grevler düzenlenmesi, ordu içinde propaganda yapýlarak yüksek rütbeli subaylarýn kazanýlmasý, askeri darbe, genel ayaklanma gibi uygulamalara geçilmesi bir paket halinde kabul edilir.

Kongre bu eylemleri dizemleyecek bir Edim Kurulu oluþturur. Kurul üyeleri arasýnda Ýttihat Terakki’nin en güçlü isimleri, o zamanlar albay rütbesinde olan Enver, Cemal ve Talat Beyler de vardýr.

Durumdan haberdar olan Abdülhamit eylemlerin önüne geçmek amacýyla kapatmýþ olduðu meclisi yeniden açýp Anayasayý yürürlüðe koyar. Böylece II. Meþrutiyet (Parlamentarizm) dönemi baþlamýþ olur (24 Temmuz 1908). Seçimlerin ardýndan Ýttihat ve Terakki Cemiyetinin desteklediði adaylar da meclise girer ve Meclisi Mebusan 30 yýl aradan sonra 17 Aralýk 1908'de çalýþmalarýna yeniden baþlar.

31 MART OLAYI – ABDÜLHAMÝT’ÝN TAHTTAN ÝNDÝRÝLMESÝ
13 Nisan 1909da Hicri takvime göre 31 Mart vakasý denilen gerici ayaklanma tezgahlanýr. Meþrutiyete karþý çýkarak þeriat isteyen gruplar ve bazý ordu birlikleri Ýstanbul’da ayaklanýr. Ýttihat Terakki Cemiyetinin çaðrýsýyla Selanik'ten yola çýkan Hareket Ordusu isyaný bastýrmak üzere trenle Ýstanbul'a gelir. 14 Nisan’da Adana'da etnik çatýþmalar baþlar! Ermenilere ait ev ve iþyerleri yaðmalanýr, 5.000 Ermeni ve Süryani ile 2.000 kadar Türk yaþamýný yitirir. Bazý kaynaklara göre 30.000 Ermeni yaðma ve kargaþada öldürülür. (Rakamlarýn hiçbiri gerçek deðildir)
Hareket Ordusu Ýstanbul'da denetimi saðladýktan sonra sýkýyönetim ilan edilir ve sonunda Abdülhamit tahttan indirilir! Yerine Sultan Reþat geçer (24 Nisan 1909). 8 Aðustos 1909'da Anayasa üzerinde yapýlan bir dizi deðiþiklikle Reþat’ýn yetkileri Ýngiltere kraliçesi gibi "simgesel" düzeye indirilir. Böylece Baþbakan ve Bakanlar Kurulu öncelikle Meclisi Mebusan'a karþý sorumlu oluyordu.

Meþrutiyetin ilaný çöküþ sürecine girmiþ bulunan Osmanlýnýn yýkýlýþýný daha da hýzlandýrýr. 8 Ekim 1912'de Balkan halklarý Osmanlý’ya karþý ayaklanýr. Siyaset ve mevki peþinde koþan, salt kendi çýkarlarýný düþünen Paþalar yönetimindeki Osmanlý ordusu pek fazla çatýþmaya girmeden, hatta Selanik gibi bazý kentleri tek bir mermi bile atmadan düþmana teslim eder. Arnavutluk, Makedonya, Batý Trakya hýzla kaybedilir. 31 Mart darbesine ve siyasete bulaþmýþ, inançsýz, birbirini kýrmýþ moralsiz Osmanlý ordusu, özgürlük heyecanýyla savaþan, Balkan halklarýnýn önünde tutunamaz. Bulgar ordusu Çatalca’ya kadar gelir! 17 Ocak 1913te Bulgar ordusu Edirne’yi kuþatýr. Avrupa ülkeleri Osmanlý’ya verdikleri nota ile Edirne’nin Bulgaristan’a verilmesini talep ederler.

Bu kargaþayý fýrsat bilen Enver Bey önderliðinde bir grup Ýttihatçý 23 Ocak 1913'te Bakanlar Kurulu toplantýsýný basar. Babýali Baskýný diye tarihe geçen bu olayda Savunma Bakaný Nazým Paþa öldürülür, Baþbakan Kâmil Paþa silah zoruyla istifa ettirilerek hükümet devrilir. Ýttihatçýlar Genelkurmay Baþkaný Mahmut Þevket Paþa’yý Baþbakan olarak görevlendirir.

11 Haziran 1913te ise Baþbakan Mahmut Þevket Paþa makam arabasýnda bir suikast sonucunda öldürülünce Ýttihat ve Terakki Cemiyeti siyasal bir partiye dönüþür. Ülke tam bir dikta yönetimine girer. Suikastla ilgili 24 kiþi idam edilir, muhalif 250 yazar, gazeteci ve devlet memuru Sinop Kalesine sürgün edilir.

Ýttihat ve Terakki Partisi Baþkaný Sait Halim Paþa'nýn Baþbakan olmasýndan sonra ülke Talat, Enver, Cemal’den oluþan Ýttihatçý bir üçlü tarafýndan yönetilecektir. Bu arada Enver Bey’in giriþimleriyle Edirne’nin Bulgar iþgalinden kurtarýlmasý partiye büyük saygýnlýk saðlar. Enver Bey Paþa rütbesi alarak Harbiye Nazýrý (Savunma Bakaný) olur.

1913ten itibaren milli ve Batý yanlýsý bir siyaset izleyen Ýttihat ve Terakki en sonunda kendi parti programýný uygulamaya baþlar. Yargý kýsmen laikleþir, mahkemeler Adalet Bakanlýðýna baðlanýr, Batý Takvimi kabul edilir, milli ekonomiye önem verilir. 1914 seçimlerini de Ýttihatçýlar kazanýnca Almanya ile askeri ve ekonomik iþbirliði yapýlýr ve ülke Almanya ile birlikte savaþa girmenin hazýrlýklarýna baþlar ! (Sonraki bölüm: Dünya Savaþý – Van Ermeni Devleti)