Bu Bölgemizin Dünyaca Ünlü Olduðunu Bilmezdim
Aðrý Ýl Kültür ve Turizm Müdürü E.Muhsin BULUT ile röportaj

04 Aðrý; efsanevi özelliðine sahip ve Avrupa ile ülkemizin en yüksek daðýyla karþýlýyor bizi
*
Ýkinci teþkilatlý saray olan Ýshak Paþa Saray’ýnýn bulunduðu ve gittikçe popüler olan organik ürünlerin imalatý için uygun ortam saðladýðý yer.
*
Dünya genelinde insanlarýn büyük bir bölümü, yeni ekonomik fýrsatlardan yararlanmak için kente göç ederken öte yandan, turizme katýlan insanlarýn büyük bir bölümünü kentlerde yaþayan sakinleri oluþturur. Geliþmiþ ülkelerdeki insanlarýn birçoðu, yýllýk gelirlerinin büyük bir kýsmýný tatil döneminde yapacaklarý turizm giderlerine ayýrýrlar. Tatile giden turistlerin ilk görmek istedikleri yerler; ülkenin kendine has özelliklerini, dað köylerinin evleri ile yaþam biçimini, doða manzaralarýnýn bulunduðu alanlar ve tarih ile kültürel miraslardýr.
Turizm alanýnda Aðrý ilimiz, kirlenmemiþ doðasý, tarihsel kalýntýlarý ve daðcýlar için Türkiye ile Avrupa’nýn en yüksek daðýna sahip olmasý ideal turizm kentlerimizden biri diyebiliriz. Çünkü turizm faaliyeti toplumsal verilerden çok doðal ve tarih verilere gereksinim duymaktadýr.
Turizm potansiyeli yüksek olan bölgelerde, gelir artýþýnýn yaný sýra yerli insanlarýnýn da araþtýrma zorunluluðu hissettiklerinden dolayý eðitim ve kültür düzeyinin yükselmesi mümkündür. Ayrýca halkýn sahip olduðu deðerlerin farkýna varmasýyla da bölgelerini her türlü tehlikelerden koruma içgüdülerini artýrýyor.
Aðrý’da bulunan dünyanýn 2. Meteor Çukuru, her yýl binlerce turisti aðýrlamýþ olsa da oldukça bakýmsýz. Etrafýnda herhangi bir koruma önleminin alýnmadýðýndan dolayý doðal atýklarla gün geçtikçe küçülmekte. Etrafýnda oluþan sel, toprak kaymasý vb. olumsuz durumlarýn sürmesi halinde maalesef Meteor Çukurun kapanma olasýlýðý yüksektir. Bu doða harikasýný eski canlýlýðýna yeniden kavuþturulmasý veya en azýndan korunmasý adýna çalýþmalarýn yapýlmasý gerekir. Turist oranýný daha da yükseltmeye yönelik, konaklama alanlarýnýn artýrýlmasýyla beraber, gelen ziyaretçileri bilgilendirecek rehberlerin görevlendirilmesi gerektiðini düþünüyor ve umut ederum.
Günümüzde Aðrý, ekolojik bozulmalardan etkilenmemiþ olsa da, turizm faaliyetini olumsuz etkileyen önemli unsur; dýþ cephelerin her çeþit terörü baþýmýza salýp halkýmýzý geriye itmek ve ülkemizin kalkýnmasýna engel olmaktýr. Bu eylemlerin bir örneði; bölge halkýnýn gelir kaynaðý olan Aðrý Daðý, yaklaþýk 2 yýldan fazla süredir týrmanýþ turizmine kapalý olmasýdýr.
*
4. Haftamýzda Aðrý Ýl Kültür ve Turizm Müdürü Sn E.Muhsin BULUT’un anlatýmlarýyla Aðrý ilimizi daha yakýndan tanýmýþ olalým.
*
 Aðrý denince ilk aklýmýza ne gelmeli? 
-Aðrý Daðý, Ýshakpaþa Sarayý ve Nuh’un Gemisi geliyor.
 *
Aðrý ismi nereden gelme? 
-Orta Asya’dan gelen kavimlerin Anadolu’ya giriþleri sýrasýnda Aðrý, bir geçiþ oluþturmuþ, dolayýsýyla birçok medeniyete ev sahipliði yapmýþtýr. Ancak bu medeniyetler Aðrý’yý bir giriþ kapýsý olarak gördüklerinden burada çok köklü bir uygarlýk oluþturamamýþlardýr. Bölgede egemenlik kurduklarý sanýlan Hititlerin güçlerini yitirmeleri üzerine, M.Ö.1340-M.Ö.1200 tarihleri arasýnda Hurriler bölgeye yerleþmiþlerdir. Hurriler krallýk merkezi olan Urfa’dan uzak olan Aðrý’yý ellerinde tutamamýþlardýr. Ýlimizde en köklü uygarlýðý Urartular oluþturmuþtur.
Osmanlý döneminde Þorbulak olarak anýlan ilin adý, Ermeniler zamanýnda Karakilise olarak deðiþtirilmiþtir. Kazým Karabekir Paþa zamanýnda Karakilise ismi deðiþtirilerek Karaköse diye adlandýrýlmýþtýr. Nuh Tufaný ile ilgisinden dolayý Tevrat’ta adý geçen Ararat Daðý ve ülkesinin, Aðrý ve çevresinin olduðu sanýlmasý dolayýsýyla Aðrý’ya batýlýlar tarafýndan Ararat da denilmektedir. 1834 yýlýnda bucak, 1869 yýlýnda ilçe olan Aðrý, 1927 yýlýnda il merkezi olmuþtur. 5137m. yüksekliðiyle Türkiye’nin en büyük daðý olan Aðrý Daðý’ndan dolayý da Aðrý adýný almýþtýr.
*
Kültürel faaliyetleri nelerdir? 
-Her yýl Ekim ayýnda Bal Festivali, Aðustos ayýnda Ahmed-i Hani Kültür ve Sanat Festivali düzenlenmektedir. 
 *
Aðrý’yý diðer illerimizden ayýran tarihi veya coðrafi konumunun özellikleri nelerdir? 
-39.05 ve 40.07 kuzey enlemleri ile, 42.20 ve 44.30 doðu boylamlarý arasýnda yer alan il, deniz seviyesinden 1640 m yükseklikte kurulmuþtur. Anadolu’nun Ýran’la baðlantýsýný saðlayan yolun üzerinde bulunmasý ile önemi artan ilin doðusunda Ýran, batýsýnda Muþ ve Erzurum, kuzeyinde Kars, güneyinde Van ve Bitlis ile kuzeydoðusunda Iðdýr ili bulunmaktadýr. Doðu Anadolu Bölgesi’nin Yukarý Murat-Van bölümü içinde kalan yüksek Anadolu yaylasýnýn devamý üzerinde yer almaktadýr. Yüzölçümü 11376 kilometre karedir. Topraklarýnýn %46’sýný daðlýk alanlar, %29’unu ovalar, %18’ini platolar ve %7’sini yaylalar oluþturmaktadýr. Aðrý ilimizi diðer illerden ayýran en önemli özellikleri ülkemizin ve dünyanýn en keyifli týrmanýþ merkezi olmasýdýr. Bu týrmanýþ merkezinin ayný zamanda bir inanç merkezi olmasý da ayrý bir avantajdýr.
 *
Turistik yerleri? 
-Biz turistik deðerlerimizi doðal turizm deðerlerimiz oldukça önemlidir. Bunlarý kýsaca açýklarsak; Baþa hem bir týrmanýþ hem de bir inanç merkezi olan Aðrý Daðý’ný baþa koymalýyýz.
 
Aðrý Daðý;

Aðrý Daðý, bir doða harikasý olarak, jeolojik konumunun yaný sýra, kutsal kitaplarda yer alan Tufan ‘dan sonra Nuh'un gemisine ev sahipliði yaptýðý inanýþý dolayýsýyla efsanevi kimliðiyle de ön plana çýkan bir daðdýr. Kutsal kitaplarda da adý geçen bu dað, birçok dilde farklý adlarla anýlmaktadýr. Bunlarýn baþlýcalarý, Ararat, Kuh-i Nuh, Cebel el Haris'tir.

Marco Polo'nun yazýlarýnda, hiçbir zaman çýkýlamayacak bir dað diye sözünü ettiði bu görkemli daða ilk týrmanýþ, kayýtlara göre 9 Ekim 1829 yýlýnda Profesör Frederik Von Parat tarafýndan gerçekleþtirildi. Türk daðcýlarýn daða ilk kýþ týrmanýþý ise çok daha geç bir tarihte, 21 Þubat 1970'de Daðcýlýk Federasyonunun eski baþkanlarýndan Dr. Bozkurt Ergör tarafýndan gerçekleþtirildi. Gerek yerli gerekse yabancý tüm daðcýlar arasýnda Aðrý Daðý'na solo kýþ çýkýþý, daðcýlar için büyük adrenalin kaynaðý ve baþarý sebebi olarak kabul görmektedir. Daðýn coðrafi yapýsý nedeniyle çok sert fýrtýnalara hedef olmasý ve hýzla deðiþebilen hava koþullarý nedeniyle, kýþ aylarýnda yapýlacak bir solo týrmanýþ halen daðcýlarýn önünde bir hedef olarak durmaktadýr.
Ýzinler, ekip sorumlusu ve profesyonel daðcýnýn adýný mutlaka belirtmek þartýyla, Aðrý Valiliði adýna Doðubayazýt Kaymakamlýðýna yapýlacak yazýlý baþvuru ile bir gün içinde alýnmasý mümkündür. Volkanik bir dað olan Aðrý Daðý bilindiði üzere ülkemizin en yüksek daðýdýr. Ancak sanýlanýn aksine tek bir kütleden oluþmaz. Çevresi yaklaþýk 130 kilometreyi bulan bu dað 3000 metreden sonra ikiye ayrýlýr ve Büyük Aðrý ve Küçük Aðrý olarak adlandýrýlýr. Büyük Aðrý'nýn zirvesi ve krater kalýntýsý geniþ buzullarýn altýndadýr. Küçük Aðrý'nýn ise buzul hareketleri ve erozyonlar sonucu krater çanaðý yok olmuþtur. Bu nedenle 3896 m yüksekliðinde olan dað oldukça sivri bir yapýdadýr



Meteor Çukuru;
 
Ýlimizin  Doðubayazýt ilçesinde bulunan meteor çukuru, Gürbulak sýnýr kapýsý ve Sarý Çavuþ köyü arasýnda bulunmakla birlikte, Doðubayazýt’a 35 km uzaklýktadýr. 1892 senesinde bu noktaya bir göktaþý düþmüþ ve büyük bir çukur açýlmýþtýr.  Yerli ve özellikle yabancý turistlerin yoðun ilgisini gören ve turizm açýsýndan önemli bir nokta olan Aðrý Meteor Çukuru, eski dönemlerde 60 metre derinliðindeyken günümüze 35 metre derinliðindedir. Ýlginç bir yapý olan Meteor Çukuru ziyaret edilmelidir.


Diyadin Kaplýcalarý;
 
Kültürüyle, tarihi deðerleriyle ve doðal güzellikleriyle Ülkemizin önemli þehirlerinden biri olan Aðrý, kaplýcalarýnýn þifasýyla da bilinmektedir. Ýlimizde bulunan Diyadin Kaplýcalarý, ismini bulunduðu ilçeden alýr. Ýlçe merkezine 5 kilometre uzaklýkta bulunan kaplýcalarýn alanýndan geçen Murat Nehri ise bölgeyi çekici kýlan doðal güzellikler arasýndadýr. Diyadin Kaplýcalarý, bikarbonatlý, klorürlü, sülfatlý, kalsiyumlu ve karbondioksitlidir. Romatizma, nöroloji, kemik, kireçlenme, siyatik, cilt ve metabolizma rahatsýzlýklarýna þifa olan kaplýcalar, termal turizm açýsýndan büyük bir öneme sahiptir.  76 Santigrat derece ile çýkan sýcak sular dinlendirildikten sonra havuzlara verilmektedir. Yeni tesislerin yapýldýðý termal merkezi size oldukça keyifli anlar yaþatacaktýr.

Balýk Gölü;

Taþlýçay’a 28 ve Doðubayazýt’a 60 km. uzakta (Taþlýçay D. Bayazýt ilçe sýnýrlarý arasýnda) ve yüz ölçümü 34. km. kare olan gölün derinliði 100 metreden fazladýr. Deniz seviyesinden 2.250 metre yüksekliði ile yurdumuzun en fazla yüksekte oluþmuþ tek gölüdür.

Göl yataðýndaki kaynaklar ve çevreden inen çay ve pýnarlarla beslenir. Gölün suyu tatlý ve temizdir. Fazla sular güney doðu ucundan gür güre adýyla Doðubayazýt ovasýna akar. Doðubayazýt ilçesinin içme suyu da bu gölden gitmektedir.
Sazan balýðý ve ünlü kýrmýzý pullu (Kýzýl alabalýk) alabalýðý vardýr. Göldeki Kýzýl pullu balýklar kýrýk çýkýk gibi ortepetik tedavilerinde ilaç olarak kullanýlýr.
Gölün çevresinde yazýn karpuz çatlatan buz gibi pýnarlar vardýr. Balýk Gölünün etrafýný çevreleyen buz gibi kaynaklar, Anadolu’ nun en güzel sularýdýr. Göl, doðal bir güzelliðe ve sade bir güzelliðe sahiptir. Doðu Anadolu’ nun Abant’ ý sayýlmaktadýr. Gölün kuzey tarafýnda üzerinde tarihi kalýtýlar bulunan dört dekar geniþliðinde küçük bir ada vardýr. Adaya motorlu ve kürekli kayýklarla gitmek mümkündür. Gölün kuzey doðusunda dört dekarlýk tarihi yapý kalýntýlarýn bulunduðu bir adacýk vardýr. Çevresi aðaçsýzdýr. Güney kenarýndaki küçük þeritler halinde, düzlüklerde iyi çayýr olur. Çok dik olan batý kýyýsý oldukça bitektir. Buralar orman kalýntýlarýdýr. Balýk gölü ilkbahar ve yaz mevsimlerinde doyumsuz bir güzelliðe kavuþur.

Kýþ mevsiminde gölün üzeri tamamen donar. Kalýnlýðý 20 cm. olan buzlarýn üzerinde hayvanlar arabalar bile geçer, burasý buz üzerinde yapýlan kýþ sporlarý için elveriþlidir. Balýk Gölüne Taþlýçay merkezden Doðubayazýt Suluçem-Musum ayarýmý üzeri yollarý ile gidilmektedir. Yazlarý günübirlik geziler için ideal bir mekândýr. Tüm gürültülerden uzak bir hafta sonu için; soðuk pýnarlarý ve leziz alabalýðý ile misafirlerini beklemektedir.
Buz Maðarasý;
Küçük Aðrý Daðý’nýn güney eteðinde Hallaç köyünün yaklaþýk 3 km kuzey doðusunda, meteor çukuru ile ayný lav tüneli sistemi üzerinde bulunan doðal bir anýt maðarasýdýr. Maðara, uzun eksenli, elips biçiminde, yaklaþýk 100 m uzunluðunda, 50 metre geniþliðinde, 8 m derinliðinde elips biçimli bir çukurdur. Maðaranýn aðzý esas çukura göre biraz yukarýda kalmaktadýr. Ýçinde bazalt lavlar, kayalar ve bu kayalarýn üzerinde saf ve temiz sularýn donmasýyla oluþmuþ buz tabakalarýný görmek mümkün. Kayalarýn üzerinde renk renk görünen temiz buz tabakalarý, sarkýt ve dikitleri olan buz maðarasý mevsimler göre deðiþken bir havaya sahiptir. Kýþýn fazla soðuk olmayan buz maðarasý, hava akýmýnýn etkisiyle yukarýdan damlayan sularý dondurarak buza çevirmektedir. Doðubayazýt ilçesinin en sýcak bölgesinde böylesine geniþ bir çukurda dýþarýdaki zýtlýk gösteren buzdan sarkýt ve dikitler, insaný þaþýrtacak þekildedir. Maðaranýn aðzýndan süzülen, güneþ ýþýðý, maðara içindeki buzlar üzerinde ýþýk oyunlarý yapmaktadýr.
Doðubayazýt ovasýnda çok sayýdaki bataklýktan anlaþýlacaðý üzere yeraltý suyu tablasý çok yüksektir. Bu durumda hava akýmýnýn maðaraya yakýn yerlerden kaynaklandýðý düþünülmektedir.

Yöre halkýnýn buzluk olarak adlandýrdýðý bu maðara, çevresindeki yerleþimlerin su ihtiyacýný karþýlamaktadýr. Maðaranýn en önemli özelliklerinden biri de yazýn soðuk, kýþýn sýcak olmasýdýr. Kapýsýnda sürekli sýcak ve soðuk hava akýmý bulunur.
Ahmet Hani ve Türbesi;
 
Ýslam alimi, þair ve mutasvvuf kiþiliði ile tanýnan Ahmed-î Hânî 1651 yýlýnda doðmuþ, 1707 yýlýnda Doðubayazýt’ta vefat etmiþtir. Ahmed-î Hânî, küçük yaþlarda ilme ve yazmaya baþlamýþ, Arapça, belagat ve dini ilimleri okumuþ Astronomi ile ilgilenmiþtir. Bayezid medreselerinde müderrislik görevinin yaný sýra Ýshak Paþa Sarayý katipliði de yapmýþtýr.
Halk arasýnda Veli olarak kabul edilen Ahmed-i Hani'nin Doðubayazýt’ta Ýshakpaþa Sarayý'nýn yanýnda bulunan türbesi halen ziyaretgahtýr. Baþlýca eserleri Nubihara Biçukan, Akide-i Ýman ile Mem U zin adlý eserleri günümüze ulaþmýþtýr. Mezarýn bulunduðu türbeyi hergün yüzlerce kiþi zyaret etmektedir.

Doðubayazýt Kalesi;
Doðubayazýt þehrinin 7 km güneydoðusunda Belleburç denilen bir konumda, sarp bir kayalýk üzerinde kurulmuþ olan ve günümüzde harabe bir durumda bulunan kalenin ilk olarak ne zaman ve kimler tarafýndan yapýldýðý kesin olarak bilinmemektedir. Ancak kaledeki Urartu mezarlarý ve antik çaðlara ait kalýntýlar, buranýn antik bir yerleþme olduðu izlenimini vermektedir. Beyazýt þehrinin coðrafi konumu nedeniyle, kale tarih boyunca önemli görevler üstelenmiþtir.
Doðubayazýt’tan geçen tarihi Ýpek Yolu’nun çok eski çaðlara uzandýðý düþünülürse, ilk yerleþimin Urartulardan önce kurulduðu düþünülebilir. Doðal bir kale konumunda olan Karaburun tepelerinin sarp kayalarý, düzgün taþ duvarlarla örülerek muhkem bir kale inþa edilmiþtir. Kalenin temelinde bulunan taþarýn cins ve kesme tekniðinden de, ilk kalenin Urartular tarafýndan yapýldýðý, daha sonraki yýllarda kalenin Selçuklular ve Osmanlýlar tarafýndan onarýldýðý anlaþýlýyor.
Bayazýt Eski Camii;
Doðubayazýt 1514 Çaldýran Savaþý’ndan sonra I. Selim zamanýnda Osmanlý topraklarýna katýlmýþ, kalenin hemen yanýnda, merkezi kubbeli ve tek minareli Selim Camii de o dönemde yapýlmýþtýr. Caminin yer aldýðý yamaç düzeltildikten sonra, duvar örülmek suretiyle düz bir teras oluþturulmuþ ve üzerinde bu camii inþa edilmiþtir. Kesme taþtan yapýlan camii, 15–20 m. x 15–20 m. boyutlarýnda, kare plânlý ve tek kubbelidir. Sonradan yýkýlan beþ gözlü son cemaat yeri ile bir minaresi vardý. Yapýda kahverengi tuðla kýrmýzýsý, sarý ve beyaz renkte taþlar karýþýk bir biçimde kullanýlmýþtýr.
Tarihi caminin giriþ kapýsý, beden duvarlarý, mihrabý, son cemaat yeri, mihrabiyeleri, duvar payeleri, kubbeye geçiþ sistemleri, duvarlardaki kemerler, pencereler ve minarenin yapýmýnda bir sadelik göze çarpar. Bayazýt Camii restore esilmiþ hali ile ibadete açýktýr.
Ýshak Paþa Sarayý;
 
Doðubayazýt’ýn 7 güneydoðusunda, Eski Doðubayazýt’ýn kayalýklarý üzerindedir. 1634-1680 yýllarý arasýnda Beyazýt Sancakbeyliði’ni yapan Çolak Abdi Paþa tarafýnda 1685 yýlýnda yapýnýn imarýna baþlanýlmýþ ve 1784 yýlýnda II. Ýshak Paþa döneminde yapý tamamlanmýþtýr. Yapý 99 yýlda tamamlanmýþtýr.
Ýshak Paþa Sarayý, Saraydan öte bir külliyedir. Ýstanbul Top kapý Sarayýndan sonra ikinci teþkilatlý saray sistemine sahiptir. Ayný zamanda yörenin en büyük tarihi eseri ve en çok gezilen turistik yeridir. Osmanlý Ýmparatorluðunun Lale devrinde yapýlmýþ son büyük anýt yapýsýdýr.
Harem dairesi Topkapý sarayý örnek alýnarak yapýlmýþtýr. Saray binasýnýn oturduðu zemin vadi yakasýnda olduðundan kayalýk ve sarptýr. Sadece doðu tarafýnda müsait bir düzlük vardýr. Bununla saray çevreye baðlanýr ve saraya giriþ çýkýþ buradan saðlanýr. Ýshak Paþa sarayýnýn oturduðu bölge arazi olarak doðudan batýya doðru inildikçe kademe kademe alçalýr. Bu nedenle de sarayý belli bir eksene yerleþtirmek için kuzey ve güney batý yönlerinde dolgular yüksek teraslý duvarlar ve bodrumlar yapýlmýþtýr. Siyah yontma taþlarla alttan yukarýya doðru düzgün bir meyille örülen teraslarýn yüksekliði 15 metreyi bulur.
Sarayýn planýnda Türk Saraylar Geleneði esas alýnmýþtýr. Kapladýðý alan 7600 m2 alan saray 360 birimden meydana gelmiþtir. Saray teþkilatý iç içe iki avlu etrafýn da toplanmýþ birinci avlu etrafýnda bulanan yapýlar büyük tahribata uðradýðýndan ayakta bulunan bölümleri restore edilmiþtir. Böylece sarayýn “U” þeklindeki iki avlusundan birincisinin yalnýz çevre duvarlarý, ikincisinin ise karþýlýklý olmak üzere odalarý ve yýkýlan temelleri bulunmaktadýr.
Sarayýn mimarisinde Osmanlý Fars ve Selçuklu medeniyetlerinin ortak etkisi gözlenmektedir. Uzaktan bakýldýðýnda arazinin sertliðinden dolayý insana bir sertlik duygusu kazandýrmaktadýr. Bunun sebebi bir zamanlar çevresinde kurulmuþ olan þehrin aþaðýya taþýnmýþ olmasý ve çevresinin ýssýzlaþmasýdýr. Ancak tüm bu sert ve ýssýz görünümüne karþý sarayýn iç ve dýþ mimarisindeki güzellik yüreklere huzur bahþeden bir ifade taþýmaktadýr. Yüksek duvarlar üzerine oturtulmuþ olmasýna raðmen sulh ve sükûnu temsil eden bir havasý vardýr. Saray eski kalelerin özelliðini kaybettiði ateþli silahlarýn geliþtirilerek bol kullanýldýðý bir çaðda yapýldýðýndan doðu yönündeki tepelerden gelecek bir saldýrýya karþý müdafaasý zayýftýr. Cümle kapýsý müdafaa bakýmýndan en zayýf noktasýdýr. Cümle kapýsýnýn taþ ve oymacýlýðý muntazamdýr. Saraydan öte bir tarihi baðrýnda yaþatan saray siz deðerli ziyaretlerini beklemektedir. Ýshak Paþa Sarayý anlatýmýn ötesinde görülecek ve yaþanacak bir yerdir.

Hamur Kümbeti;
Hamur kümbeti Hamur ilçe merkezinde yer almaktadýr. Giriþ kapýsý üzerindeki kitabeden, sadece 1802 yýlýnda yaptýrýldýðý anlaþýlmaktadýr. Plan bakýmýndan Kýrþehir’deki Âþýk Paþa Türbesi’ne benzemekte olup, Selçuklu ve Osmanlý Kümbetlerinden farklý bir planlama gösterir. Yapý dikdörtgen planlý olup, içten aynalý tonoz, dýþtan balýksýrtý þeklindedir.
Güney taraftaki orijinal olmayan tahta kapýdan giriþ saðlanýr. Doðu cephesinde 3, batýda ise 2 penceresi bulunmaktadýr. Yapý, kesme taþ malzeme ile yapýlmýþ olup, cepheleri kuþatan dört sýra bazalt ile renkli bir görünüm kazanmýþtýr. Kümbet içerisinde Ýshak Paþa’nýn torunlarýndan Ýbrahim Paþa’nýn ve ailesinin mezarlarý bulunmaktadýr. Mezar taþlarý, bitkisel motifler, sekiz kollu yýldýz ve Arapça yazýlar ile süslenmeleri mevcuttur.
*
Belirgin yöresel yemekleri? 

-Abdigör Köfesi;
En tanýnmýþ yemeði Abdigor Köftesi’dir. Doðubeyazýt ilçemizde yaygýn olan bu köfte, içli köfteye benzer. Yöremizin en lezzetli yemeðidir. Yaðsýz, sinirsiz, kemiksiz sýðýr eti, çok az miktarda soðan, bir adet yumurta ve baharatlardan yapýlýr. Hazýrlanmasý taze et, bir tokmak ile taþ üzerinde merhem þeklini alýncaya kadar dövülür. Hamur haline gelen et, soðan ve su katýlarak elle çýrpýlýr. Çýrpýldýktan sonra bir saat dinlendirilen köfteler pilav üzerine konularak servis yapýlýr.
Goþteberg;
Tereyaðý, soðan, salça ve ayný addaki ot harmanlanýp hayvan postuna doldurulur ve nemli topraða gömüldükten sonra üzerinde ateþ yakýlarak piþirilir ki, buna buðulama da denir.
Saç Kavurma;
Taze oðlak veya kuzu eti, sarýmsaklý yoðurt ve tereyaðýndan yapýlýr. Hazýrlanýþý; taze et doðranýr, içine tereyaðýndan eritilmiþ salça konulur. Bu þekilde kýzartýlan et indirilip bir süre dinlendirilir, üzerine sarýmsaklý yoðurt dökülerek servis yapýlýr.

Alabalýk;

Balýk Göl’ü, Cuma Çayý ve derecik sularýnda bulunan kýrmýzý pullu kýzýl alabalýk güzel tadýndan öte kýrýk, çýkýk gibi ortopedik tedavilerde ilaç olarak kullanýlýr.

Beyaz Bal;

Türkiye’nin en güzel çiçek balý burada elde edilir. Bin bir renk ve çeþitli kokulardaki yayla çiçeðinden elde edilen bembeyaz balýn tadýna doyum olmaz.
Haþýl;
Haþýl yapýlýrken ince yarma önce bulamaç þeklinde piþirilir. Sonra ortasý havuz gibi açýlýr ve üzerine tereyaðý konur. Çevresine ise sarýmsaklý yoðurt gezdirilir. Haþýl ortasýna açýlan yað havuzu nedeni ile ayrý tabaklara bölünmez ve tek bir kaptan yenir.
Hengel;
Buðday unundan hazýrlanan hamur bir süre dinlendirilir, yufka þeklinde ince olarak açýlýr ve kareler þeklinde kesilir. Kaynar suda haþlandýktan sonra süzülür ve bir tepsiye çekilir. Üzerine sarýmsaklý yoðurt veya hengel sosu dediðimiz yöremize has kurut isimli bir malzeme ezilerek dökülür yine içinde küçük soðan parçacýklarý kavrulmuþ tereyaðý dökülerek servis yapýlýr. Bekletilmeden ve soðutulmadan yenmesi gerekir.
Eriþte;
Evde kesilen eriþte ve yeþil mercimekle hazýrlanýr. Önceden haþlanan yeþil mercimek, eriþteyle kaynatýlýp süzüldükten sonra yaðlanmýþ tencerenin tabanýna patates dizilir, üzerine mercimekli karýþým konur. Son olarak üzerine kýzdýrýlmýþ yað gezdirilir ve patatesler kýrmýzý renk alýncaya kadar piþirilir. Ters çevrilip servis edilen bu yemek, kimi zaman patates yerine lavaþ ekmeði ile de yapýlýr
Kuymak;
Önce bir tavaya kaymak konulur ve ýsýtýlýr. Daha sonra alabildiði kadar Mýsýr unu veya buðday unu konularak sürekli bir biçimde karýþtýrýlýr. Biraz su dökülerek karýþtýrýlamaya devam edilir. Ta ki kaymaðýn yaðý çýkýncaya kadar, yað çýktýðý zaman yenmeye hazýrdýr.
Kete;
Mayalanmýþ hamurun, yufka seklinde açýlarak doðrudan sacýn üzerinde piþirilmesidir. Yaðlanarak veya kuru olarak yenir. Yufkadan kalýn lavaþtan ince olduðu için yöremize özeldir.
Biþi/Erdek;
Ýsteðe göre, süt veya su ile mayalanarak yoðrulan hamur, biraz bekletildikten sonra, elle hafif ekmek boyutuna getirilinceye keder çevrilir, yuvarlak hamur kýzgýn yaða atýlarak kýzarýncaya kadar piþirilir.

Ayran Aþý;
Kabuðu alýnmýþ buðdayýn güzelce suda kaynatýlýp, ayran eklenerek nane ve doðranmýþ kabaðýn içinde kaynatýlmasý ile yemeye hazýr hale getirilir.
Halise;
Kabuðu alýnmýþ buðday ve Tavþan etinin tandýrda kiremit kaplarda saatlerce tuz katmadan kaynatýlýp hazýr hale getirildikten sonra üzerine yað ve tuz katmak suretiyle yemeye hazýr hale getirilir.
Murtuða;
Un, þeker, süt ve suyun karýþtýrýlmasý ile yaðda kýzartýlýp helva þekline getirildikten sonra içine ceviz içi, fýndýk atýlabildiði gibi sade olarak ta yeme haline getirilir.
*
Sn E.Muhsin BULUT ile görüþme esnasýnda; -ilimiz ile ilgili bizimle paylaþmýþ olduðunuz özelliklerine bakýlýrsa dünyaca ünlü diyebiliriz, dediðimde. -Bu özellikler sadece yüzde ellisidir. Dediler. Hepimizi aydýnlattýklarý için Sn Aðrý Ýl Kültür ve Turizm Müdürümüze çok teþekkür ederiz.
*
04 Aðrý
Sen anlat tarihsel kentim, kaç asýrlardan gelmesin?
Yoksa insanlarýn nesli feyiz daðlarýndan yayma,
Bak Ýzi bulunan, güvenle daða oturan var ya,
Gemisiyle burada yatan, Nuh Tufaný’ndan mýsýn?

Ýshak Paþa Sarayý gibi bir sanat eserisin,
Lale Devir’inden kalma yapýlarýn örneðisin.
Kahraman halkýnla bu hazneyi koru ne olursun,
Dimdik duran Mehmetçik’lerin gücüne güç katarsýn.

Dünyanýn en yüksek daðýna konulan yesek kalksýn,
Ýlk aya çýkan astronot gibi hep keþfedin dersin.
Masum milletin geçim kaynaðýna el konulmasýn,
Çünkü bir zamanlarýn en büyük turizm kentisin.

Eksilmez tependeki kar, güvercin kanadý gibisin,
Olsa olsa krallýðýndandýr, gururlu neslin evvelisin,
Yurt aynasýndan bir dekor, daðlarýna tutarsýn,
Bize tepeden bakarsýn ya, anladým sen Aðrý’sýn.

Hande Hamdiye Agýrman
Önce Vatan Gazetesi