Bir ortamda 100 kiþilik bir insan nüfusu olsun. Bunlarýn kendilerinden ötürü, kendi giriþeni nedenleriyle; zorunlu bir belirlenimleri olacaktýr. Bu kabil durumlarýn kendisi de, kimi yeni bir kesikli sürekli olay durumlarýn belirlenim nedenidirler.

Bu tür belirlenimcilik kimi bir yýðýn olay durumlara da geçmiþten gelen bir sirayet (geçiþkenlik) oluþuyla belirlenimci baþlangýç koþulu dediðimiz, geri beslenim yasasýdýrlar.

Kabaca, baþlanýþ tüm olay ve olgulara demiþtir ki (geri beslenim yasasý tüm olay ve olgulara demiþtir ki); sýnýrlý bir çevreniz var (kaynak). Bu sýnýrlý çevre, yeryüzü ve gökyüzü alanýyla sizi sýnýrlandýðý gibi yine rekabeti olan baþka olay durumlarla, sizi bir sýnýrlanmayla tabii tutar. Senin yanýnda ot ta olacak, it te olacak; börtü böcek te olacak, demiþtir!

Sözgelimi; gökyüzü (hava yuvar), aðýrlýðýndan ötürü bize bir baský ve basýnç yapar. Hava vücudumuzun her bir cm karesine 1033 gram basýnçla (aðýrlýkla) yüklenir. Sizin yüzey alanýnýz diyelim ki ortalama 5000 cm kare olsun. Bu þu demektir. Siz; deniz seviyesinde 5165 kg’lýk bir basýnçla; 5 tondan fazla bir aðýrlýðýn altýnda olacaksýnýz, demektir.

Siz de bu aðýrlýk altýnda ezilmemek için içten dýþa doðru, ayný kuvvetle ters bir karþý güç uygulayýþla dýþtaki basýncý karþýlarsýnýz. Böylece bu beþ tonluk yük altýnda ezilmezsiniz. Ýçteki ve dýþtaki eþit basýncý hissetmezsiniz. Ýþte bu da bir geri baðlanýmla geri belirlenim yasasýdýr.

Dünyada iken pek pek bu yasayý hissetmezsiniz ama uzaya çýktýðýnýzda içiniz dýþýnýza parçalanýr. Çünkü uzayda sizdeki iç basýnca karþý gelecek dýþ basýnç olmadýðýndan, bir çeþit patlarsýnýz. Ya da Jüpiter'e gittiðiniz zaman, boyunuz iyice kýsalýr, yassýlaþýrsýnýz; yere doðru daha bir baskýlanýrsýnýz. Dünyadakinden daha az yükseðe zýplarsýnýz.

Çünkü dýþtaki basýnç içinizdeki basýnçtan çok daha fazladýr. Bu Dünya damgalý geri baðlanýcý, geri beslenilin yasa nedenle uzayda ve gezegenlerde özel uzay elbisesi giyersiniz. Geri baðlaným yasalarý sadece bunlar da deðildirler.

Özel uzay elbisesi salt bu basýnç farký nedeniyle bile gerekli olduðu halde; yine salt bu basýnç farký için giyilmezler. Dünya hava yuvarýnýn seçme ayýklamasý, ýþýmanýn (radyasyonun) bizler üzerindeki olumsuz öldürücü etkisini de sýnýrlar.

Bu nedenle biz belli bir radyasyon deðerlerinin alan skalasý içindeki bu belirlenimimizle yaþamýmýzý devam ettiririz. Týpký bencilliðimizin bir geri baðlaným yasasý olmasý gibi.

Baþlangýç koþullarýndan beri belli skalalar çevresinde dalgalanan tam da stabil (oturmuþ-istikrarlý-sabit) olmayan bir radyasyon miktarý (nicelimi) vardýr. Radyasyonun bu alan içindeki dalgalanmalarýyla aldýðý her bir deðerleri, bu stabilliðin korunumudur. Bu sýnýrýn üstü bizi öldürür.

Hava yuvar ýþýmayý aþaðý yukarý belli deðerde sabit tutar. Ýþe uzay bu stabil deðerlerin akýl almaz denli üstündeki, bir ýþýmayla baþ baþadýr. Uzay boþluðunun yüksek radyasyonundan da, uzayýn yüksek ýþýmasýndan da, soðuðundan da bizleri bu özel giysiler korur.

Bu özel kýyafetin baþlýk kýsmýndaki dýþa bakmamýzý saðlayan ön cam hava kürenin filtre ettiði ýþýk deðeri çevresindeki bir deðerde filtrasyon yapar. Uzayýn ýþýðýný filtre etme iþinde de bu elbiseler sayesinde korunuruz. Yani; hava basýncýný, ortalama bir Dünya sýcaklýðýný ve ortalama bir Dünya soðukluðunu, atmosferin görünür ýþýk üzerindeki filtresini, zararlý ýþýma filtresi gibi geri beslenin yasalarýný bu özel kýyafetler sayesinde yanýmýzda taþýrýz.

Bunlarýn tümü birer geri baðlantýlý, geri beslenimli, geri belirlenimli yasadýrlar. Biz de nerde olursak olalým, bu geri baðlaným yasalarýmýzla ancak beraberizdir. Mars'taki hava basýncý bizim geri baðlaným yasamýza göre zayýf kalýr. Bu zayýf hava basýncýndan dolayý sizler soluk alamazsýnýz. Bu durun sizi astýmlý gibi davrandýrýr olacakken; Jüpiter’deki yoðun hava basýncý nedenle de ciðerleriniz sökülecektir.

Hava basýncý, ýþýma, görünür ýþýk filtresi, sýcaklýk, soðukluk gibi bizim üzerimizde olan bir dýþ etkiler giriþmesi sonucu bizim dengeler inþa eden vücudumuz bu geri baðlanýmlý, geri beslenme yasalarýyla ancak vardýr. Bunlar bizden önce bizim dýþýmýzda var olan kendimizden ötürü zorunlu nedenlerdir. Bizim üzerimize bir baský ve basýnç uygulamýþ olmalarýyla bizi belirlemiþlerdir (determine etmiþtirler).

Yine baþlanýþ olay ve olgular giriþmesi bize; yerdeki kýtlýk ta, bolluk ta, kaynaklar da; sizler için kesikli sürekli olacak, denmiþtir. Sen bunlarla sýnýrlýsýn. Bunlarla determine edilmiþsin. Sen bir giriþme baðýntýsýn denmiþtir. Bunlarla ve diðerleriyle geriye referans yapmadan; geriye referansýn þartlarýný oluþmadan; kafana göre olamazsýn denmiþtir. Senin varlýðýn, senin dýþýndaki nedenlerle belirlenmiþtir.

100 kiþilik ortamda, günde ya da yýlda 8 kiþi ölüyor, 10 kiþi de doðuyorsa; nüfus 2 kiþi artýyordur. Yani nüfusu destekleyen þartlar, kendi iç sýnýrlarý içinde merkezden sýnýrlarýna doðru git salýnýmý yapýyordur.

Kaynaðýn, yani geri beslenimli belirlenim merkezinden, sýnýrlarýna doðru iç çapý vardýr. Nüfusunuz ila nabit (Hüdai nabit) artmaz. Nüfus kesikli sürekli olmak zorundadýr. Kaynaðýn kendi iç çapý sýnýrýndan ötürü sizin de artan nüfusunuz bir yerde durur.

Durulan bu yerlerde kararlý olan nüfus da; nüfusun kararlýlýðý da Hüdai nabit deðildir. Çünkü geri beslenim yasasý; görece durumlarý gelip geçici deðiþen, dönüþen durumlar oluþla belirlemiþtir. Bu deðiþme dönüþme ya da kesikli sürekli durumlar önünüze, sözgelimi; yer sorunu gibi kaynak sorunu gibi vs. çýkarlar.

Bu kez de günde ya da yýlda; 10 kiþi ölür, sekiz kiþi de doðar olsun. Yani nüfus 2 kiþi azalýr. Sayýlar böyle olmak zorunda deðildir. Çözümleme anlaþýlsýn diye yeknesak bir örnek verilmektedir. Bu durum merkeze doðru çekilen bir gel salýnýmýdýr.

Süreç merkezde veya merkez çevresinde bir yerlerde dalgalanmaya baþlar. Ta ki azalan nüfus karþýsýnda fazlalaþan kaynak gibi davranan ortam belirleyenleri yeni þartlarla yeni kaynak tazelenmesi gibi olacaktýr.

Yani 100 kiþiye 100 birimlik oluþla yeten duraðan kaynak, nüfus 120 kiþi olduðunda da kaynaðýmýz yine 100 birim kalmakla, kýtlaþacaktýr. Bu nedenle ölümler baþlayacaktýr.

Diyelim ki ölümlerle nüfus 70 kiþiye düþtüðünde çevredeki 100 birimlik sabit kaynak, bu kez otuz birim fazlalýk vermiþ gibi bolluða neden olacaktýr. Nüfus azalmasý duracaktýr.

Nüfus azalmasýnýn durduðu noktada çevre bu kez de besin bolluk basýncý gibi davranacaktýr. Yani besin bolluk noktasý gibi davranan çevre, bu süreci yeni bir salýnýma götürene dek salýnýmlar ortamý böylesi çevrimle kesikli sürekli yaparlar.

Görülüyor ki durduran, baþlatan süreçler; kendilikten, otomatikman belli deðerler çevresinde (referansýnda) baþlayan biten ve yeniden (belki de tersine veya yineleyiþle) baþlayan süreçler olmakla otomatiktirler. Geri baðlanmalý, geri beslenimci olmakla kesikli sürekli özel baðýntýlý olgular; belli deðerler çevresinde karar alan; karar veren süreçler diyalektiðine dönüþmektedirler.

Durduran, baþlatan efekt oluþuyla kendinden ötürü nüfusun sonsuzca artmamasý ve nüfusun sonsuzca azalmamasý gibi olan kesikli sürekli olaylaþmalara ve akýþa; ayrýca sistem dýþýndaki bir karýþmanýn (müdahalesine) gerek yoktur. Diyalektikti geri beslenmeli efekt (etki) süreci iþler (canlý) ve iletiþe giriþmeli kýlmaktadýr.

Kýsaca aðacýn varlýðý da sýnýrlýdýr. Aðaçlarda genel aðýrlýkla sizlerin oksijeni tüketir, havayý karbondioksitle kirletir olmanýzla bir belirlenimdir. Yani sizin, aðaca göre "birileri" olmanýz; aðaca kaynak oluþunuzla sýnýrlýdýr (baþlangýç belirlenimli geri beslenme yasasýdýr). Çevrim, ortamýn bu envanterleri üzerinde geri beslenim yapmýþtýr.

Sizlerin kirlettiði olan atýklarýnýzý, karbon hidratlara çeviren bitkilerin; sizlere ihtiyacý olduðu gibi sizin de bitkilerin atýðý olan oksijene ve bitkilerin sentezlediði karbonhidratlarýna gereksinimleriniz vardýr.

Aðacýn ölümü sizin ölümünüz; sizin ölümünüz de aðacýn ölümü olmasý nedenle, bu iliþki ya da baðýntý da kendi dýþýnýzdaki nedenlerden ötürü bir geri beslenim yasasýdýr.

Sizin ölümünüzün mikroptan olmasý da geri beslenim yasasýna tabiidir. Mikrop ta sizin yokluðunuzda yaþayamaz ölür. Ýlke olarak mikrop sizin yok olmanýzý (diðer canlýlarýn ölmesini)istemez. Çünkü bu durumda kendisi de yok olacaktýr.

Ama mikroplar da insanlar gibi insanlarýn besin kaynaklarýný yeniden üretmesi gibi bir durumu baþarmanýn becerisini henüz geliþtirememiþlerdir. Bu yüzden insan öznelliði karþýsýnda tek düze bir salýnýmýn oluþumu içinde gibidirler.

Sizlerin (organizmalarýn) katý, sývý, gaz atýklarý bitkiler tarafýndan organik bileþiklere döndürülür. Buna cesediniz, çiþiniz de dâhildir. Fotosentezci bitkiler, yaptýklarý fotosentez süreçleri sonunda foto sentez atýðý olan oksijeni ortama salarlar.

Foto sentez yapmayan canlýlar ortamdaki bu oksijeni alýrlar. Yine fotosentez yapmayan canlýlar, bitkilerde aldýðý depo edilmiþ karbon hidratlý besinleri, metabolizmalarý yoluyla parçalayýp, yeni inþalar yapmanýn ihtiyacýný bu aðaçlardan temin ettikleri (saðladýklarý- elde ettikleri) karbonhidratlarý koþtururlar.

Süreklilik bölünür, parça parça kesikli sürekli olur. Parça parça kesikli sýnýrlý oluþlar sürekliliktendir. Yani kesikli sýnýrlý, sonlu oluþ sürekli (salt) olanýn varlýðýndan ötürüdür. Salt olan da (sürekli ve sýnýrsýz, sonsuz olan da) kesikli sýnýrlý sonlu parça olay ve olgularýn varlýðýndan ötürüdür.

Sonsuzca olaylar geri beslenim yasasýyla (baþlangýç belirlenimli koþullarýn baský ve basýncýyla) kesikli sürekli özel baðýntýlý durumlar etkileþmeli giriþme olmaktadýrlar. Sonsuz olaný sonlular; sonlu olaný da; sonsuzlar çevrim etmektedir.

Bu baðýntýyý görmezden gelip sonsuzluðu (saltý) ve sonluluðu (salt olmamayý)tek baþýna ele aldýðýmýzda, kendimize yabancýlaþan tek yanlýlýkla ele alýnmýþ þiirler yazýp, tek yanlýlýkla ele alýnmýþ inançlar var etmeðe tek yanlý övgüler düzmeye baþlarýz.

Sürekli olan da kesikli sýnýrlý sonlu akýþ yapanlardan ötürü sýnýrsýz ve sonsuzdur. Geri baðlanýmlý geri beslenim yasasý; ortamýn oluþan diyalektikti koþullarýný giriþtiren bileþke kararýyla ortamýn takdiri olmaktadýrlar.

Genellik; kesikli sürekli durumlarýn birbirine baðýntýlý yansýma çevrimi olmasýyla ancak akýþ edip, olaylaþmalarýný yapabilmektedir.

Bu yazý geri baðlaným yasasý yazý dizim içeriðindeki yine baþka bir bölümdür.