Çocuklarýn zihinleri bembeyaz bir kâðýt, boþ bir levha gibidir. Gördükleri basit davranýþlarý çok çabuk öðrenip taklit edebiliyorlar. Ýnsan üzerindeki harika yaratýlýþ sanatý, yetiþkinlerden çok, çocuklar üzerinde daha kolay gözlemlenebiliyor. Bunun sebebi de yetiþkin bireylere ve davranýþlarýna hayret nazarýyla bakamamamýz olsa gerek. Çocuklarýn saflýðýný ve masumluðunu bilmemiz onlarda yetiþkinlere özgü davranýþlar aramamamýzý saðlar ve onlardaki davranýþlarý söz gelimi bir þeyleri hemen öðrenip taklit ediþlerini görmemiz biz de hayret uyandýrmaktadýr. Bu hayret duygusu ise insanýn geliþimini saðlayan mükemmel sanatý görmemizi saðlamaktadýr.

     Ýlk Algýlar: Ýçgüdüsel Olandan Beceriye

Bir ördek yavrusu yumurtasýndan çýkar çýkmaz suda yüzebiliyor. Yüzme bilgisi onun kendi çabasýyla öðrendiði bir þey deðildir, o bu bilgiyle hazýr olarak hayata baþlamaktadýr. Ýnsan ise böyle deðildir. Ýnsan kendisine hayatta lazým olacak hiçbir davranýþý hazýr olarak getirmez. Bir bebek doðumundan itibaren belli bir zaman geçinceye kadar hiçbir bilinçli davranýþ sergileyemez. Acýkma ve altýný ýslattýðýnda rahatsýz olma gibi durumlarda aðlamasý; kendisine yardým çaðýrmak amacýyla deðil de içgüdüsel olarak bilinçsizce gerçekleþmektedir. Bebek, belli bir zaman sonra bu davranýþý tekrar tekrar gerçekleþtirdikçe; aðlayýnca kendisine yardým geleceði bilincini edinmeye baþlar. Bu süreç diðer davranýþlarda bilinç edinme iþlemleriyle devam eder.

Ýlk zamanlar sadece aðlarken ses çýkaran bir bebek zamanla ses kavramýný öðreniyor ve aðlama haricinde sesler çýkarmaya baþlýyor. Anlamsýz olarak çýkardýðý seslerden, taklit yoluyla anne, baba gibi basit kelimeleri telaffuz etmeyi öðreniyor. Ve zamanla cümle oluþturma becerisini ediniyor. Ayný þekilde beslenme ve korunma içgüdülerinden hareketle önce annesini fark eden çocuk, zamanla babasýný fark ediyor ve bu çember yakýndan uzaða doðru giderek geniþliyor. Algý çemberi geniþledikçe son nokta olan Tanrý kavramýna ulaþýyor.

Çocuktaki algýlama ve kavrama yeteneði yakýn somuttan uzak somuta, oradan da yakýn soyuttan ve uzak soyuta doðru geliþmektedir. Bir bilgisayara hangi kodlamalarý yaparsak yapalým, ona asla soyutu kavratamadýðýmýzý düþünürsek insandaki algý geliþiminin boyutlarýnýn bizi hayrete düþürmesi ve bu konuda düþünmemizi icap ettirmektedir.

Algýda Geniþlemeler: Zihin Jimnastikleri

Daha küçük bir çocukken; havanýn çok bulutlu olduðu zamanlar uzaðýmdaki dað ve tepelerin bulanýk görüntüsü ben de; gözümü kapattýðýmda etrafýmdaki canlý cansýz her þeyin yok oluverdiði ve bütün her þeyin sahte bir gerçekliðe sahip olduðu, evrende –bilinçsiz bir bencillikle- sadece kendimin gerçek olduðu yanýlsamasýný doðurmuþtu. Bir zaman bu düþünce zihnimi meþgul etmiþti, sonra bunun bir yanýlsama olduðunu kavramýþtým. Ve þimdi anlýyorum ki hiçbir felsefi eser okumadýðým halde bahsettiðim gibi yanýlsamalarý yaþamamýn sebebi; aslýnda zihnimizin daha karmaþýk soyutlarý kavramasý için Ýlah-i Ýrade tarafýndan gerçekleþtirilen zihin jimnastikleridir. Çünkü bu gibi zihin jimnastiklerini hemen hemen herkes farklý seviye ve düzeylerde yaþamýþtýr. Bu zihin jimnastikleriyle insan varoluþ hakikatine ulaþma serüvenine hazýrlanmakta ve idrak kapasitesi geniþlemektedir. Bu zihin jimnastikleri sayesinde insan daha karmaþýk soyutsal problemleri anlama ve çözme becerisini geliþtirmektedir.

Ayrýca bahsettiðim yanýlsamalardan baþka Üstat Necip Fazýl’ýn tabiriyle “fikir çilesi” dediðimiz zihnin dalgalanmasý, karýþmasý ve durulmasý süreçlerini de bir tür zihin jimnastiði olarak kabul edebiliriz.
Algýya Yön Vermeler: Fiziksel Algýdan Metafiziksel Algýya

Ýnsan geliþiminin her anýnda ilahi bir kudret tarafýndan yönlendirilmektedir. Bu yönlendirmelerle insan hayatta kalabilmekte, varlýðýný ve diðer canlýlardan farklýlýðýný kavrayarak varoluþ amacýný sorgulayabilmektedir. Ýbn-i Tüfeyl’in Hay isimli kahramanýnýn, tek baþýna hiçbir insandan yardým almadan önce hayatta kalma mücadelesi vererek aklî melekelerini geliþtirmesi, ardýndan geliþen aklî melekeleriyle somut algýlardan hareketle soyut algýlarý kazanmasý ve en ileri noktada tanrý kavramýna ulaþmasý; insanýn algýda somuttan soyuta geçiþini örneklemektedir. “Bu yalnýzca bir kurgudur gerçekle nasýl baðdaþtýrabiliyorsunuz?” diyenlere Hz Ýbrahim (A.S)’in önce somut tanrý algýlamasýný edindikten sonra soyut ve gerçek tanrý kavramýna ulaþmasýný hatýrlatýrýz. Evet, Hz. Ýbrahim(A.S) gibi bütün insanlar aslýnda batanlarý sevmez ve bütün somut varlýklar yok olmaya mahkûmdur. Doðru ve verimli çalýþan bir akýl, somut varlýklarýn hakikatinden soyut kavramlara ulaþacak ve ardýndan metafizik olgularýn farkýna varacaktýr.

Dünyaya geldiðinde hayatta kalacak hiçbir somut beceriyi beraberinde getiremeyen insan, içgüdülerin tetiklemesiyle zamanla somut beceriler elde etmekte ve böylelikle hayatta kalabilmektedir. Ýlginçtir ki bir bebeði somut beceriler edinmeye iten kuvvet olan içgüdüler de soyut kavramlardýr. Buradan þuna ulaþýyoruz ki: aslýnda somut da soyuttan meydana gelmektedir. Ve soyutluk da ilahi bir kudrete dayandýrýlmadan açýklanamayacaðýna göre insanýn algý geliþmeleri ilahi bir kudret tarafýndan yönlendirilmektedir.

Ördek Yavrusu Yüzmeyi Öðrenmez, Ama Ýnsan Öðrenmeden Yüzemez

Evet, insan bir hayvandan farklý olarak dünyaya hiçbir somut becerilerle donanmamýþ olarak gelmektedir ama bu somut becerileri edinecek -belki hiçbir hayvanda olamayan- mükemmel bir öðrenme becerisiyle dünyaya gelmiþtir(gönderilmiþtir). Kuran-ý Kerim’de “Ýnsana bilmediði þeyleri öðretti.(Alak 5)” buyrulmaktadýr. Bir varlýðýn bir þeyler öðrenebilmesi için önce o varlýkta öðrenme becerisinin olmasý gerekmektedir. Nasýl ki bir USB’ye bir þeyler kaydetmeniz için öncelikle USB’ye kaydetme özelliði kazandýran bir yazýlým ve donaným gerekirse ayný þekilde insanýn öðrenebilmesi için de öðrenmeye müsait bir zihin yapýsýna sahip olmasý gerekir. Ýnsan dünyaya zihninde mutlak boþlukla gelmez. Ýnsanýn zihni doldurulmaya müsait boþ bir kap olarak yaratýlmýþtýr ve insan dünyaya öðrenme becerisine sahip olarak gelir.

Hâtime

Bu yazýmýzla algý geliþmesi üzerine bir çeþitleme yapmak istedik. Umarým, anlattýklarýmýzda hatalar olsa da, sizi bu konuda düþünmeye sevk etmiþizdir. Çünkü hakikatler üzerine düþünmekten uzaklaþtýkça kendi hakikatimizden uzaklaþacak ve ahsen-i takvim yani en güzel surette yaratýlmýþ olma ayrýcalýðýndan koparak esfel-i safilin yani aþaðýlarýn aþaðýsý olma durumuna düþeceðiz. Varoluþ amacýmýzý idrak etmek dileðiyle.

                                        Hüseyin Hilmi ARSLAN
                                             06.03.2009