Bütün Baþkanlara ve Türevlerine Karþý, Travis Pine “Halktan Biri !”…

Seval Deniz Karahaliloðlu

“Vicdanýmý, bu yýlýn modasýna uygun kesip biçemem….”

Lilian Helman Amerkalý tiyatro yazarý ve senarist – 19 Mayýs 1952 tarihinde, sol görüþlü aydýnlarý, düþünürleri, yazarlarý tasfiye etmek için “cadý avýna” çýkan “Amerikan Karþýtý Faaliyetleri Araþtýrma Komisyonu” na yazdýðý mektuptan….

Bugünlerde hangi televizyon kanalýný açarsak açalým, baþkanlýk sistemine geçiþle ilgili bir açýk oturuma rastlýyoruz. Ýþ neredeyse, “baþkanlýk sistemine geçelim, siz de kurtulun biz de kurtulalým” kývamýna geldi. Öte yandan, okyanusun diðer tarafýnda kýyametler koptu. Bir bardak suda çýkan fýrtýna uzun süre bütün dünya gündemini esir aldý. Nihayet, toz duman daðýldý. Yorgan gitti, kavga bitti. Barack Obama tekrar baþkan seçildi ve þükürler olsun hepimiz rahat bir nefes aldýk.

Ýþ böyle olunca, bu yýlýn baþýnda seyrettiðim en güzel oyunlardan biri aklýma takýldý. “Halktan Biri”. Dünyanýn bütün baþkanlarýna ve türevlerine karþý tek baþýna direnen modern zamanlar Don Kiþot’u, sýradan vatandaþ, Travis Pine’ýn garip hikayesi. Ýlk defa sahnelendiði, daha doðrusu dünya prömiyerinin yapýldýðý geceyi anýmsadým. O gece, oyunun kazandýðý büyük baþarý ve coþku karþýsýnda içimizde umutlar yeþermiþti. Orada inandýk. Travis Pine’lar kazanacak.

O gecenin hemen ertesinde Travis Pine rolünü oynayan Ümit Bakýþ ile bir söyleþi yapmýþtýk. Derken beklenmedik ani bir rahatsýzlýk ortaya çýktý ve son on ay boyunca hayata ara vermek zorunda kaldým. Rahatsýzlýk nedeniyle, maalesef söyleþi zamanýnda sýcaðý sýcaðýna yazýlýp yayýnlanamadý. Bu arada, Ümit Bakýþ tiyatrodan ve oyundan ayrýldý. Þu anda yerine baþka bir sanatçý Mehmet Avdan Travis Pine rolünü oynuyor. Ama dünya prömiyerinin hemen ertesinde, ilk prömiyer gecesinin coþkusu devam ederken yapýlan söyleþiye dönüp tekrar baktýðýmda, oyunun çok büyük bir baþarýyla sahnelendiði ilk gecenin tazeliðini taþýdýðýný gördüm. Ümit Bakýþ’ýn bana ayýrdýðý zamana, bilgisini paylaþma inceliðini göstermesine ve verdiði emeðe duyduðum saygý nedeniyle, bu söyleþiyi yazma gereðini duydum. Þu anda “Halktan Biri” oyununda Travis Pine karakterini oynayan deðerli oyuncu arkadaþýmýza da saygýmýz sonsuz. Burada önemli olan, Travis Pine’ý kimin oynadýðý deðil, oyunun ruhu olan Travis Pine karakterinin tiyatro sahnesine yansýtýlmasýdýr. Travis Pine’larýn bu gezegende yaþadýklarý gerçeðinin hatýrlatýlmasý ve seslerini kamuoyuna duyurabildikleri bir alanýn yaratýlabilmesidir. Bu süreçte, oyunda emeði geçen herkesi; Ümit Bakýþ, Mehmet Avdan, Mustafa Þen ve oyunun sahnelenmesini saðlayan diðer bütün sanatçýlarý ayakta alkýþlamak gerekiyor.

Amerikan baþkanlýk seçimlerinin dünyada yarattýðý heyecan (!) bu oyunu tekrar gündeme taþýdý. Hem de siyahlarýn en beyazý Barack Obama henüz taze seçilmiþken. Bütün zamanlarýn baþkanlarýna adanmýþ bir güzelleme “Halktan Biri”. Her nedense, sözde demokrasinin beþiði olan, sözde düþünce özgürlüðünün taçlandýrýldýðý bir ülkede ve insan haklarý konusunda bilirkiþi konumundaki ABD’de hiç mi hiç oynanamamýþ. Her nedense, hiçbir tiyatro topluluðu bu oyunu sahnelemeye cesaret edememiþ. Ýnsan haklarý konusunda herkese ders vermeye bayýlan ve sözde özgürlükler beþiði Avrupa Topluluðundaki ülkelerde de durum ayný. Bu durumda, bütün dünyada ilk defa Türkiye’de, Ýzmir Devlet Tiyatrosu Melek Ökte sahnesinde sergilenen bu oyundan bahsetme gereði doðuyor.

Bir insan tek baþýna sistemi deðiþtirebilir mi? Emperyalizme, diktatörlüðe karþý dimdik durarak bir “fark” yaratabilir mi? Mesela, bu kiþi orta sýnýftan biri olsun. Hayatta kaybedecek hiçbir þeyi kalmamýþ sýradan bir vatandaþ. “Halktan Biri”. Baþkana mektuplar yazsýn. Þöyle okuyaný yerinden zýplatan, silkeleyen mektuplar. Acaba ne olurdu?

Küçük ama dahiyane bir fikirden muhteþem kocaman bir oyun çýkmýþ. Amerikalý oyun yazarý Sam Bobrick, bireyi öðütüp, acýmasýzca yok eden vahþi kapitalizmi eleþtiriyor. Ýnsanca bir yaþam isteyen sýradan bir vatandaþ üzerinden kurguladýðý kara komediyle modern zamanlarda sýkýþýp kalmýþ bireylerin aklýna “acaba?” tohumlarýný ekiyor. Kahkahalarla gülerken hep bir “acaba” sorusu, bir soru iþareti, “imkansýz ama ya tutarsa” düþüncesinin o yakýcý ihtimali sizi ufak ufak yiyor. Sam Bobrick’in yazdýðý “Halktan Biri”, insaný çarpan bir oyun. Metin Oyman’ýn sahneye koyduðu oyunu, Ekin Tuncay Turan dilimize kazandýrmýþ. Oyunda baþrolleri Ümit Bakýþ (Travis Pine) ve Mustafa Þen (Ajan Walker) oynuyor.

Oyundan sonra, oyunun kahramaný Travis Pine, yani Ümit Bakýþ ile kapitalist sistemi, bu sistemde çaresiz býrakýlmýþ bireyi ve kurtulma çabalarýný konuþtuk.

SDK – “Halktan Biri” Amerika’da ve Avrupa’da bir türlü oynatýlamamýþ ve dünyada ilk kez Türkiye’de, Ýzmir’de sahnelenebilmiþ bir oyun. “Ýnsan haklarý” ve “özgürlükler” söz konusu olunca, lafý kimseye býrakmayan ve her fýrsatta Türkiye’ye “insan haklarý ve özgürlükler” konusunda ders vermeyi marifet sayan ülkelerin tiyatrolarýnda bu oyun neden bir türlü sahnelenemiyor ?
Ümit Bakýþ - Sam Bobrick bize gönderdiði iletide oyun için þöyle diyor. “Oyunu yazdýktan sonra bu kadar iyi bir oyun yazabileceðimi ben bile tahmin etmiyordum. Bu oyunu yazmamda en büyük neden, Bush’a duyduðum kýzgýnlýk ve nefrettir. Bu oyun ikinci Bush dönemi için yazýlmýþtýr. Ama bu oyunu yazdýktan sonra Amerika’da bu oyunu sahneleyecek hiçbir özel tiyatro bulamadým” Sam Bobrick çok popüler bir oyun yazarý olmasýna raðmen demek ki hiçbir tiyatro bu oyunu sahnelemeye cesaret edememiþ. Avrupa tiyatrolarýnda belki de gözden kaçmýþ olabilir.

SDK – Travis Pine neden baþkana mektup yazýyor? Bu adamýn derdi ne?
Ümit Bakýþ – Hayatýmýzý korkularýmýz yönlendirir. Travis Pine’ýn baþkana neden mektup yazdýðýnýn özü burada yatýyor. Yaþamdan korktuðumuz sürece, bütün yaþam içindeki etkinliðimizi, planlarýmýzý, “korkularýmýz” üzerine inþa ediyoruz demektir. Eðer kaybedeceklerimiz varsa, mesela evimizi, arabamýzý kaybetmekten korkuyorsak, hayatýmýzý bunlarý kaybetmemek üzere programlarýz. Travis Pine bir sýnýra gelip dayanmýþ bir insan. Bunlarýn hepsini kaybetmeye ramak kalmýþ. Emekli maaþý gitmiþ, iþten çýkarýlmýþ, saðlýk yardýmý gitmiþ, sosyal güvencesi gitmiþ. Bir evi var. O da dökülüyor. Onu da kaybederse, tek yapacaðý þey Amerika’daki açlar ordusuna katýlmak, çöp toplamak, ýsýnmak için sokak aralarýnda ateþ yakmak. Bu noktayý gördüðü için ve birey olarak elinden yapacak hiçbir þey gelmediði için baþkana mektup yazýyor. Ýçimizde biriktirdiðimiz, hissettiðimiz þeyleri dýþa vuramadýðýmýz zaman, bu enerji içimizde kaldýðý sürece hastalýk baþlar. Ruhen hastalanmamak için Travis Pine yazarak protesto ediyor, içinde biriktirdiklerini yazarak dýþa atýyor. Travis Pine yazmazsa “varlýk nedenini yitireceði” için baþkana mektup yazýyor.

SDK – Travis Pine’ýn orta sýnýf tipik bir Amerikalý’nýn yaþadýðý þartlarý yansýttýðýný söyleyebilir miyiz?
Ümit Bakýþ - Travis Pine bence çok normal bir insan ama çevresinde bir çok anormal insan var. Onlar, sistemin sürmesinden yana. Sistemin çarkýna çomak sokan hiç kimseyi istemiyorlar. Bu nedenle baþkan FBI ajanýný yolluyor. Görmezden geldiði sürece Travis Pine olmayacaktýr ama onu dahi yapmayý göze alamýyorlar. Küçük insanlarýn yitireceði þeyler ve kazanýmlarý olarak olaya baktýðýmýzda, Travis Pine’ýn yitireceði tek þey kalmýþ, içinde yaþadýðý ev. Emekli maaþýnýn da bir kýsmý kesilmiþ. Eline geçen kýsmýyla yaþamýný sürdürmeye çalýþýyor. Mesela öðle yemeði yemiyor. Kýrsal alanda; Amerika’nýn orta sýnýfýnda öðle yemeðini yýllardýr atlayan büyük bir kesim var. Tereyaðlý haþlanmýþ mýsýr yerler. Açlýk sýnýrýnda yaþamýný sürdürmeye ve hayatta kalamaya çalýþan bir adam. Bunun da elinden gideceðini fark ettiði için baþkana mektup yazýyor. Onu hayatta tutan tek þey o yazdýðý mektuplar. Normal bir insanýn yaþam alanýna müdahale edildiðinde verilmesi gereken tepkiyi veriyor. Eðer bir toplum hastalanmýþsa, robotlaþmýþsa bu tepkiyi vermekten uzaklaþýr.

SDK – Baþkan neden mektuplarý görmezden gelmiyor? Neden mektuplar baþkaný, bu kadar çok etkiliyor ? Mektuplarýn içeriði nedir?
Ümit Bakýþ – Bu mektuplarýn içeriði ile ilgili deðil, daha çok sistemin baþa geçirdiði insanlarýn niteliði ile ilgili bir sorun. Çünkü sistem öyle bir adamý baþkan yapýyor ki, o adam hiçbir þeyden anlamayan, hiçbir alt yapýsý olmayan, tamamýyla çevresinin telkinlerle kendisini bir yerlere konumlandýran hatta kendisinin üzerinde ilahi bir gücün olduðunu zanneden ve buna inanan bir kiþi. Sistem, perde arkasýndan emir vereceði, yönlendireceði, akýl yoksunu insanlarý baþa geçiriyor. Kapitalizmin küreselleþtiði günümüzde, lider konumundaki baþkanlara baktýðýmýzda, hiçbir alt yapýsý olmayan, niteliði olmayan, egosu þiþirilmiþ, bir takým ilahi güçler tarafýndan o göreve atandýðýna inanan kiþiler olduklarýný görüyoruz. Bunlar bir takým çevreler tarafýndan idare edilen robotik tipler. O megalomani, o mitomani içersinde bu kiþiler kendilerini Tanrý gibi görüyorlar ve halktan birinin kendilerine söz söylemesine katlanamýyorlar. Bu nedenle, baþkan etkileniyor. Mesela, baþka bir yerde “ananý da al git” denebiliyor. Yoksa birikimli bir insan böyle bir durumda olayý hoþ görebilir, üzerinde durmaz ve güler geçer. “Nasýl bana karþý gelebilir?” düþüncesiyle kendine karþý çýkanlarý bundan vazgeçirmeye çalýþýyor. Travis Pine’ýn yazdýðý mektuplarda yaptýðý eleþtirilerde, bu anlamda bilinçli psikolojik saldýrýlar ve yaralamalar da var. Travis Pine bu anlamda baþkaný hep doðru yerlerden vuruyor.

SDK – Travis Pine, fýrsatlar, özgürlükler ülkesi Amerika’da neden “Amerikan Rüyasý”ný yaþayamýyor?
Ümit Bakýþ – Burada kelimelerin anlamlarýna da bakmak lazým. “Amerikan Rüyasý” diyoruz. “Amerikan gerçeði” demiyoruz. Rüya diyoruz, gerçek demiyoruz. Gerçek olsa, zamanla dönüþse de sonsuza kadar devam edecek. Ama rüya olduðu için bitti ve þimdi, “uyanýþ” baþladý. Biz bu “rüyanýn”, iþte o son “uyanýþ” noktasýný görüyoruz. Travis Pine, “Amerikan Rüyasýndan” uyanýp baðýran kiþilerden birisini simgeliyor.

SDK – Travis Pine tepki vermek dýþýnda, baþkana mektup yazarken, sanki bir þeyleri olumlu yönde deðiþtirebileceðine inanýyor gibi. Böyle bir beklentisi olduðunu söyleyebilir miyiz?
Ümit Bakýþ – Travis Pine o toplumun bir ürünü. Travis Pine bireyin gücüne ve bireyin özgürlüðüne inanýyor. Süpermen, Batman gibi süper kahramanlar hep Amerika’dan çýkmýþtýr. Amerikan ordusu “Er Rayn’ý kurtarýr”, Er Rayn kendi baþýna bir kahramandýr. Amerikan toplumunda, bireyin baþarýsýný yücelten ve bu öðretiyi topluma sürekli pompalayan bir toplum yapýsý var. Bireysel kahramanlýða ve bireyselliðe çok önem verilen bir toplumsal öðreti içinde yetiþmiþtir. Travis Pine tek baþýna bütün bir sistemi deðiþtireceðini zannediyor.

SDK – Peki, Travis Pine’ýn baþkana raðmen her seferinde bir þeyleri deðiþtirme çabasýný nasýl açýklýyorsunuz?
Ümit Bakýþ – Travis Pine, Amerikan baþkanýnýn sistemi tek baþýna mahvettiðini düþünüyor ve buna inanýyor. Yanýlgýsý da burada baþlýyor. “Onlar, benim önerilerimi duymazdan geliyorlar” diyor. Ýlk önce baþkan “benim önerilerimi duymuyor” derken, sonra bütün eleþtirilerinde hitap ettiði özne “onlar” a dönüþüyor. Yani, baþkan ve etrafýndakiler. Daha sonra, Travis Pine sistemin farkýna varmaya baþlýyor. Her defasýnda “tövbe ediyor” ama dayanamýyor tek baþýna yine de sistemi deðiþtirebileceðini düþünüyor ve yine “denemek” istiyor. “Halktan Sorumlu Bakan” konumuna geldikten sonra, bunun umarsýz bir çaba olduðunu bile bile “deðiþtiremeyecek bile olsa bir kez daha denemek” istiyor. Sonunda onu da baþaramayacaðýný görüyor. En sonunda Ajan Tom Walker’ýn ona verdiði ders, “gerçeði fark ettiði an” oluyor. “Ben de artýk sürüye katýldým” diyor. Sürüye katýlmýþ olmak Travis Pine’ý kurtarmýþ olmuyor. Çünkü o da artýk yok edilecekler listesinde yerini almýþ oluyor. Bu Travis Pine’ýn ve Travis Pine gibi insanlarýn bir trajesidir.

SDK - O zaman Travis Pine’in umutlarý boþ hayaller mi?
Ümit Bakýþ – Sistemi tek baþýna deðiþtirebileceðini zannetmek lüksüne ya da boþ hayaline kapýlmak da çok büyük bir tehlikedir. Bireysellik yetmiyor, toplumsal kurtuluþ gereklidir. Oyunun yazarý Sam Bobrick oyunda bunu da söylüyor. Tek baþýna her þeyi deðiþtireceðini düþünmek, günümüzde alt yapýsý olmayan devlet baþkanlarýnýn düþtüðü duruma düþürür bizi. Ýnsanlarý megalomaniye ve mitomaniye götürür. Arzulanan deðiþim ancak toplumsal muhalefetle ve bir tane deðil bir çok Travis Pine ile birlikte gerçekleþebilir.

SDK – Ajan Walker karakteri için ne söyleyebiliriz ?
Ümit Bakýþ – Oyundaki Ajan Tom Walker korkunç derecede iðrenç bir karakter. Günümüz kapitalist toplumunun ruh hastalýðýný en canlý yansýmasýdýr. Öldürürken özür dileyen bir tip. Canýnýzý yakýyorum ama özür dilerim diyen bir karakter. O kadar incelmiþ bir vahþeti ve iki yüzlülüðü temsil ediyor ki, insanýn kaný donuyor. Elindeki zekasýný ve bütün duygularýný bu vahþet için kullanan, harcayan bir varlýk. Çevremizde o kadar çok Tom Walker var ki, bir sürü Walker tarafýndan çevrelenmiþ olarak yaþýyoruz. Walker’ýn ikna kabiliyeti çok yüksek. Her defasýnda Travis Pine’ý ikna ediyor ve görevi bu. “Ya ikna et, ya da öldür” düþüncesi ile hareket ediyor.

SDK – Mektuplardaki üslup neden çok belden aþaðý ve baþkanýn aptallýðýný vurgulayacak nitelikte?
Ümit Bakýþ – Amerikan baþkanlarýnýn oval ofiste yaþadýklarýný düþününce, aslýnda bu yazýlanlarýn çok normal olduðunu görüyoruz. Mesela, hemen 11 Eylül’den sonra Baþkan’ýn anaokulunda güya nasýl masal kitabý okuduðunu gördük. Bush, masal kitabýný ters tutuyordu. O an kitaba bakýyor ama o kitabý görmüyor. Ona saldýrý sýrasýnda, uçaklar dünya ticaret merkezini vururken imaj olarak, “çocuklarla beraber ol” demiþler. Beyaz Sarayýn çevresinde dolaþýrken bisikletten düþüyor. Böyle insanlarý görünce, o mektuplarýn çok normal olduðunu anlýyoruz. Bu durumda, “altýna da kaçýrabilir”, “uyurken parmaðýný da emebilir”.

SDK – Ajan Walker’ýn Baþkanýn özel hayatý hakkýndaki ayrýntýlarý kast ederek “nasýl biliyorsun bunlarý ?” sorusuna Travis Pine’ýn verdiði cevap çok ilginç. “Adama bakýnca, bu sonuca varýyorum” diyor. Bu cevap çok düþündürücü deðil mi?
Ümit Bakýþ – Travis Pine o ünlü “Amerikan Rüyasýndan” uyanýp da, olayýn dýþýna çýkýp filmi görünce, kimlere oy verdiklerini, kimleri seçtiklerini görünce, sebep sonuç iliþkilerini kurunca, “sonucu tahmin etmek zor olmadý” diyor.

SDK – Travis Pine baþkana ya mektup yazmayý kessin ya da yazacaksa iyi bir mektup yazsýn anlamýnda nerdeyse yapmadýklarý þey yok gibi? Neden?
Ümit Bakýþ – Adam bir kere de iyi bir mektup yazsýn da þu geri zekalýnýn da “morali düzelsin” diyorlar. Çünkü “morali düzelmiyor, bizim baþýmýzý belaya sokuyor” mantýðý var. Kanada’ya savaþ ilan ediyor. Ona engel olamýyorlar. O noktada, baþkaný Ajan Walker da eleþtiriyor. Çünkü her an adamýn aðzýna kilit vuramýyorlar. Býraktýklarý anda televizyon karþýsýnda konuþuyor. “Çinliler kýsýk gözlü yaratýklardýr” deyiveriyor. Bir anda dýþ siyasetinin içine ediyor. Ondan sonra iþi toparlamak için dýþiþleri bakanlýðý bile yetmiyor. O nedenle, Ajan Walker, güzel bir mektup yazmasý için Travis Pine’a yalvarýyor. Yeter ki adamýn psikolojisi düzelsin.

SDK – Travis Pine’ýn baþkan için çalýþtýðý bir an geliyor. Baþkanýn iþ teklifini kabul ediyor ama orada da gariplikler var. Öyle deðil mi?
Ümit Bakýþ – Baþkanýn danýþmaný olmadan önce, aralarýnda ilginç bir konuþma geçiyor. Ajan Walker “baþkanýn iþ teklifini kabul ediyor musun?” diye sorduðunda, Travis Pine, “kimseden onay alman gerekmiyor mu? diye cevap veriyor. Ajan Walker “Hayýr. Ben size ne istiyorsanýz vermek üzere buraya geldim. Benden daha fazlasýný isteyebilirdiniz” diyor. Baþkan, Ajan Walker’ý yolladýðýnda, “tam yetki ile yollamýþ”. Burada, Walker’ýn “çok daha fazladan” kast ettiði nedir? Travis Pine’ýn “çok daha fazladan” anladýðý nedir? Walker’ýn Travis Pine’a önerdiði, Amerika Baþkanýnýn danýþmanlýðý. Daha fazlasý ne olabilir? Yardýmcýlýðý mý? Senato Baþkanlýðý mý? Yani, Amerikan Baþkanlýðý dýþýnda hangi mevkiyi istiyorsa, Travis Pine’a vermek üzere gelmiþ. Burada çok daha fazlasý derken, “maddi þeylere” dayanýyor. Para, mal, mülk, paraya baðlý statü. Bu anlamda, pazarlýk noktasýnda “paraya dayalý her þeyi ver” demiþler. Kabul etmediði anda Walker onu öldürecek. Hatta zaman zaman çok sinirleniyor, kendini tutamayýp silahýný çýkarýyor ve ölümle tehdit ediyor. Sonra özür dileyip, sakinleþmek için aðzýna bir sakinleþtirici tablet atýyor.

SDK – Travis Pine’a baþkan yardýmcýlýðý görevini teklif etmeleri biraz “garip” kaçmýyor mu?
Ümit Bakýþ – Travis Pine’ýn mektuplarý baþkaný bu kadar çok etkiliyorsa, eðer bu adam baþkanýn yanýnda olursa, “varlýðý ile onu dengeler” mantýðýndan yola çýkarak ona baþkan yardýmcýlýðý görevini teklif ediyorlar. Baþkanýn psikolojisi bozulunca dünya barýþý da tehlikeye giriyor. Mesela Kanada’yý bombalarým diyor. Devlet ona düðmeye basma yetkisi vermiþ. Onu denetleyemiyorlar. Onlar da nasýl bir canavar yarattýklarýnýn farkýndalar ama engel olamýyorlar. Kontrol edebilmesi için Travis Pine’ý kullanmak istiyorlar. Eðer mektuplarý bu etkiyi yaratýyorsa, varlýðý onu dengeler düþüncesiyle, Travis Pine’ýn baþkanýn danýþmaný olarak sürekli onun yanýnda olmasýný istiyorlar. “Baþkanlýk Sistemin” nasýl bir canavar yarattýðýnýn onlar da farkýnda ama bir þey yapamýyorlar. Çaresizlikten Travis Pine’a yardýmcý olmasý için baþ vuruyorlar.

SDK – Neden Travis Pine’ý daha mektuplarý yazar yazmaz öldürmüyorlar? Yani, neden bu iþ bu kadar uzuyor?
Ümit Bakýþ - Baþkan burada, “bana bu mektuplarý yazmayý cesaret eden bu adamý ikna edersem, bütün toplumu ikna edebilirim” mantýðý ile hareket ediyor. Yani, baþkan Travis Pine’ý bir çeþit “deney faresi” olarak kullanýyor. Bu nedenle, hayatta kalmasýna izin veriyor. O nedenle, öldürtmüyor. Eðer Travis Pine’ý ikna edemezse öldürtecek. Bütün oyun baþkanýn megalomanisi üzerine kurulu. Baþkan burada cahil cüretiyle yani birikimsiz ve deneyimsiz bir adamýn zekasýyla hareket ediyor. Bir anlamda baþkanýn “merak duygusu” onu hayatta tutuyor. “Onu ikna edersem, bütün halký ikna ederim”. Bu fikirden yola çýkýyor.

SDK – Ama yine de Travis Pine’ý zaman zaman öldürmek istiyorlar. Öyle deðil mi?
Ümit Bakýþ - Toplumsal muhalefetin ikna edilmesi ya da satýn alýnmasý konusunda Travis Pine’ý denek hayvaný olarak kullandýklarý sýrada zaman zaman sabýrlarý taþýyor ve öldürmek istedikleri anlar oluyor. Oyunun akýþý içinde, onu ikna edemedikleri anlarda öldürmeyi deniyorlar. Mesela roket atarlarla saldýrýyorlar. Ama Travis Pine’da en az baþkan kadar zeki ve eline yetki geçtiðinde kullanmasýný bilen biri olduðu için kaçabiliyor. Travis Pine baþkana önerilerini hep kamuoyunun önünde yapýyor. Adamlarý delirtiyor. Mesela “savaþa gidilecekse, tamam gidilsin. Ama ilk önce sizin çocuklarýnýz savaþa gitsin” deyince ortalýk karýþýyor. Ortalýk karýþtýðý anda da Travis Pine’ý ortadan kaldýrmak için roket atarla ondan kurtulmak istiyorlar.

SDK - Burada Ajan Walker Travis Pine’a “bu ucuz konserveler yerine, neden kendine doðru dürüst yemekler almýyorsun?” diye soruyor. Ajan Walker hakikaten sokaðýn durumundan bu kadar uzak, bu kadar cahil olabilir mi?
Ümit Bakýþ – Orada biraz yoruma açýk bir durum var. Ajan Walker’ýn “hala bu konserve fasulyeleri yiyebildiðinize inanamýyorum” sözü aslýnda þu anlama geliyor. Bak ben sana neler teklif ettim, bizimle uzlaþmadýn. Uzlaþtýðýn anda cebinde 6.000 dolarýn olacaktý, seyahat imkanýn olacaktý, her türlü kaliteli yemeði yiyebilecektin, her türlü saðlýk hizmetinden yararlanacaktýn, halbuki bizimle kavga ettin, geldin bu çöplüðe, þimdi burada en ucuz konserve fasulyeyi yiyorsun. Yani, Ajan Walker, bu sözü “sen bu durumlara düþecek adamýydýn?” vurgusuyla sarf ediyor.

SDK – Travis Pine oyunun bir yerinde “bir zamanlar, bu ülkede mutlu insanlar yaþardý” diyor. Bize de çok tanýdýk gelen bu sözle Travis Pine ne demek istiyor?
Ümit Bakýþ – Travis Pine bunu tepki olarak söylemiyor. Eskiyi zamanlarý anýmsýyor. Halkýn nasýl uyutulduðunu ve kandýrýldýðýný anlattýðý bir bölüm var. Orada sadece Travis Pine’ýn “farkýndalýðýný” görüyoruz. Ama halkýn, aydýn ya da sanatçý kesimin bir farkýndalýðý yok.
Burada bireysel sorumluluðun altý çiziliyor. “Böyle bir sisteme karþý çýkmak, toplumdaki her bireyin tek tek kendi sorumluluðudur” demek istiyor. Tek tek bireyler “uyanmalýdýr” ve yaþama karþý “sorumluluk yüklenmelidir”.

SDK - Bireysel sorumluluk diyorsunuz ama Travis Pine’ýn komþularý bu “bireysel sorumluluðun” ne kadar farkýnda?
Ümit Bakýþ – Travis Pine’ýn çevresi tamamen kuþatýlmýþ durumda olduðu için “bireysel sorumluluðun” altýný çiziyor. Komþusunun biri uyuþturucu ticareti ile geçimini saðlar hale gelmiþ, diðer komþusu alkolik, sürekli etrafa ateþ ediyor, bir diðeri ise kadýn satýcýsý. Toplum ahlaki çöküþ içine girmiþ. Toplumda Travis Pine’larýn sayýsý çok az. Solundaki komþusunu defalarca polise þikayet etmiþ. Onlarla da mücadele içersinde. Yalatýlmýþ biçimde yaþýyor. Kendi içine hapsolmuþ, yalnýz býrakýlmýþ. Buna raðmen mücadele ediyor.

SDK – Travis Pine’ýn içinde bulunduðu toplum hem “ahlaki” hem “ekonomik” bir çöküþ yaþýyor. Mesela Travis Pine’ýn çalýþtýðý fabrikanýn kapatýlma gerekçesi çok ilginç. Öyle deðil mi?
Ümit Bakýþ – Travis Pine’ýn çalýþtýðý fabrikada üretim daha ucuza mal edilebilsin, fabrika daha fazla kar edebilsin diye baþka bir kasabaya taþýnmýþ. Daha yoksul iþçilerin bulunduðu, çok ucuza çalýþmayý kabul eden insanlarýn yaþadýðý bir yer burasý. Ýnsanlar o kadar zor durumda ki saati 12 cente çalýþmaya razýlar. Ne olursa olsun, kar marjýný yüksek tutmak, kapitalist sistemin ana ilkesidir.

SDK – Oyun kara komedi, sürekli gülüyoruz. Oyunun sonunda, Travis Pine’ýn kahkahalarla oyunu kazandýðýný düþünüyoruz. Bu konuda siz ne diyorsunuz?
Ümit Bakýþ - Burada Travis Pine’ýn zaferinden ziyade Travis Pine’ýn bir trajedisi var. Oyun olayý kara komedi olarak yansýtýyor. Ben, kara komediyi çok severim. Ýnsaný tehlike anýnda ayakta tutan ve var eden tek unsurdur. Ýnsana dayanma gücünü veren, insanýn ruhsal bütünlüðünü saðlayan kara komedinin itici gücüdür. En acý durumdan dahi komik bir durum bulup çýkarabilmek ondan “korkmamak” ancak kara komedinin baþarabileceði bir þeydir.. Sistem sizi terör yaratarak, düþünsel ve fiziksel anlamda bir “korku imparatorluðu” yaratarak üstünüze gelir. Onu hafife aldýðýnýzda, onun yarattýðý korku sýfýrlanýr. Onun yarattýðý korkuya gülebildiðiniz ve kendi korkunuza gülebildiðiniz anda korkunun kendisi ortadan kalkýyor. Bu insana özgü bir güçtür. Ve bu insanýn kullanmasý gereken bir güçtür. Bu gücü kullanan insanlar ayakta kalýr.

Bu gezegende yaþayan bütün Travis Pine’lar için...