Aleviliðin, Ýslam’ýn neresinde olduðu öteden beri tartýþýla gelen bir husustur. Özellikle Ýslamcý kesim, Alevi inancýnýn Ýslam’ýn temel kaidelerine karþý kayýtsýzlýðýndan ve Alevilerin bireysel olarak Ýslam’ýn þartlarýný yerine getirmemesinden hareketle Aleviliðin Ýslam’da yeri olmadýðýný iddia ederler. Hatta bu iddia, Aleviler dýþýnda, kendilerini Müslüman olarak tanýmlayan tüm toplum kesimleri tarafýndan da raðbet görür. Cemevi’nin meþru ibadethane olmadýðý savýyla, Alevilerin ibadet yapmadýðýný dolayýsýyla tamamen yanlýþ bir yolda daha doðrusu Ýslam’ýn dýþýnda olduðundan dem vururlar. Aleviliðin Ýslam’ýn bir çeþit yorumu olduðu þeklindeki iddiayý da temelsiz olarak nitelerler. Aleviliðin tamamen Anadolu’ya özgü, bu coðrafyada yetiþmiþ düþünürlerden etkilenmiþ daha doðrusu felsefesini bu temeller üzerine kurmuþ bir inanç biçimi olduðu gerçeðini de kabul etmezler. Bu düþüncenin sorunlu olduðunu dýþlayýcý, ötekileþtirici ve hatta faþizan bir tavýr olduðunu vurgulamak gerekir.

Yüzyýllardýr Ýslami inanç biçiminin biçimselliðinin öne çýkmasý, Kuran’ýn okunup anlaþýlacak bir metin deðil de sadece inanýlacak kutsal bir belge olarak algýlanmasý, herhangi bir yorumun dinden çýkma ile eþdeðer görülmesi gibi etkenler Ýslamcý düþüncenin Aleviliði anlamasýnýn önündeki en önemli engellerdir. Ýslamcý düþüncenin özü itibariyle dogmatik boyutu, rasyonaliteyi öne çýkaran Aleviliði anlamasýna olanak vermemektedir. Alevilikte akýlcýlýk ve hümanizm ön plana çýktýðý halde, Ýslamcý ideolojide dogmatizm ve kendinden olmayana kuþkuyla, þüpheyle ve hatta düþmanca bakýþ ön plana çýkar.

Ýslamcý düþüncenin, Aleviliði, Ýslam’ýn dýþýnda sapkýn bir inanç biçimi olarak deðerlendirmesi Aleviler açýsýndan önemli midir? Dinsel aidiyet olarak Ýslam vazgeçilmez bir hissiyat mýdýr? Bu makalede bahsedilen soruya yanýt verilmeye çalýþýlacaktýr. Ve yanýtý hemen zikretmek gerekirse, Ýslamcý düþüncenin Aleviliði nasýl konumlandýrdýðý önemli olmadýðý gibi, Aleviliðin, Ýslam’ýn dýþýnda kendine özgü (sui generis) bir inanç biçimi olduðu iddia edilecektir.

Sünni Ýslam düþüncesine göre, Alevilik mezhep olamayacaðý gibi, inancýn pratiðe yansýtýlmasý anlamýnda da Ýslam inancýyla alakasý yoktur. Bu durumun böyle olmadýðýný savlamak yanlýþ olacaktýr. Fakat inançsal bir konuda yakarýnýn, inanýlan, kutsiyet atfedilen “þey” e ulaþmanýn tek bir yolu olduðu düþüncesi Ortodoks bir yaklaþýmdýr. Aleviler arasýnda da Ýslam ile olan baðlantýnýn zayýflýðý konusuna itiraz gelecektir. Buna mukabil gerçekten Aleviliði somut olarak yaþamýnda uygulayan birey kastedilen anlamýyla Ýslam’a uzaktýr. Ama kendisini tam olarak Ýslam inancýyla baðdaþtýrýyorsa ve gereklerini yerine getiriyorsa o zaman Aleviliði tartýþýlýr hale gelecektir. Zira Ýslamcý ya da en azýndan Sünni bir bireyin din ile olan iliþkisi ya da dini algýlayýþ biçimi, Alevi birey ile taban tabana zýt olduðu gibi Alevi bireyin bireysel ve toplumsal yaþamýnda dinin hemen hemen hiçbir rolü yoktur desek yeridir. Aleviler, Ýslam’ýn biçimsel þartlarýný yerine getirmedikleri gibi ladini (dini olmayan) bir yaþam biçimine sahiptirler. Bu anlamda Alevilerin Ýslam dinine mensup(nasiplenmiþ) sayýlmamalarý, onlar açýsýndan hiçbir manevi boþluk yaratmayacaktýr. Bilakis Aleviliðin Ýslam’dan ayrý bir inanç ve bilinç biçimi olarak tahayyül edilmesi, Aleviliði daha da özgürleþtireceði gibi, asimilasyonun önüne de geçilebilecektir.

Alevi toplumunun büyük çoðunluðunun Sünni Ýslam tarafýndan Müslüman sayýlmamasý hayýflanmayý gerektirmekten ziyade, iki toplum arasýndaki farklarýn tebarüz ettirilmesi açýsýndan da önemlidir. Türkiye toplumunun ortak bileþeni, aidiyeti olarak sunulan “yüzde doksan dokuzu Müslüman” þeklindeki faraziyenin de açýkça temelsiz olduðu vurgulanmalýdýr. Yüzde doksan dokuzu din kardeþi olarak görülen toplumda insanlarýn bir kesiminin diðer bir kesimini inançlarýndan dolayý vahþice katletmesi din kardeþliði tezinin iflasýnýn ispatýdýr. Kabul etmek gerekir ki, Türkiye toplumunda etnik azýnlýklar olduðu gibi, kendilerini öncelikle Müslüman deðil Alevi olarak tanýmlayan çok önemli bir inançsal kesim mevcuttur. Ve bu kesimin inancýný serbestçe yaþamasýna, örgütlenmesine, tanýmlamasýna karþý sürekli olarak karþý çýkmak eþit yurttaþ tanýmýnýn önündeki en önemli engellerden biridir. Alevilik bu toplumun gerçeðidir.

Alevililiðin diðer bir özelliði de tamamen yerli bir inanç biçimi olmasýdýr. Türkiye’de Sünni Ýslam, Arap toplumuna özgü Ýslami inanç ritüellerine sýký sýkýya baðlýdýr. Ýslam’ýn Arap yorumu Türkiye toplumunun somut toplumsal yaþamýnda ihtiyaçlarýna cevap veremediði gibi, yaþayýþ, düþünüþ anlamýnda da ilerlemeye deðil bilakis gerilemeye neden olmuþtur. Alevilik ise Sünni Ýslam’ýn aksine, Anadolu topraðýna özgü ve bu toprakta yaþamýþ düþün adamlarýnýn katkýlarýyla yeþermiþ, bu toplumun ihtiyaçlarýna cevap vermiþ ve toplumun felsefi- tarihsel birikimlerini içinde barýndýran bir inanç biçimidir. Sünni inancýna göre Ýslam’ýn beþ þartýný yerine getirme gereði vardýr. Oysa Aleviliðe göre “eline, beline, diline sahip olma” inançlý bir insan olmanýn en temel þartýdýr. Ve bu felsefi deyim Hacý Bektaþ-ý Veli’ye aittir. Alevilik, inancýn gereklerini basit, anlaþýlýr, somut hayatýn somut gereklerine uygun bir biçimde formüle etmiþtir. Sünni Ýslam’da ise Arapçanýn okunuþuna, Arap dilinin ilahiliðine olan dogmatik inanç ve Ýslami ritüeller öne çýkar. Alevilik Anadolu’nun inancý, Sünni Ýslam ise Arap yarýmadasýnýn inancýdýr. Bu meyanda Aleviliðin Ýslam’ýn içinde olmadýðý gibi tamamen karþý kutbunda yer aldýðýný iddia etmek de yanlýþ olmasa gerektir.
29 Haziran 2011